ՏԻԳՐԱՆ ՊԱՍԿԵՎԻՉՅԱՆ Ո՞Վ ԵՄ ԵՍ ԿԱՄ ԱՆՓՈԽԱԴԱՐՁ ԲՆԱՊԱՏԿԵՐ Նախնիներիս մի մասը քաղաքաբնակ բանվորներ էին, մյուսը՝ գյուղացի մշակներ: Ու երեւի հենց այդ պատճառով չեմ սիրում մտավորական բառը: Երբ մեկն ինձ ասում է՝ դուք որպես մտավորական, ի՞նչ եք մտածում, ասենք, գազանանոցում տիրող իրավիճակի մասին, ես անհարմար դրության մեջ եմ հայտնվում: Եվ այդ դրության մեջ հայտնվում եմ ոչ այն պատճառով, որ նախնիներիս մի մասը քաղաքաբնակ բանվորներ էին, իսկ մյուսը՝ գյուղացի մշակներ, այլ որովհետեւ Հայաստանի Հանրապետություն կոչվող տարածքում, համենայնդեպս, նախորդ դարի սկզբին մտավորական չկար: Կային մոմ թափողներ, գրբացներ, բայղուշներ ու դաշնակներ, որոնց երեւակայությունը սահմանից այն կողմ էր, այսինքն՝ որեւէ սահմանից այն կողմ ու միշտ չարը խափանելու փոխարեն բերում էր նորանոր աղետներ: Ես քաղաքաբնակ բանվոր կամ գյուղացի մշակ չեմ այնքանով, որքանով մատներս սահուն անցնում են համակարգչիս ստեղնաշարով, բայց մտքիս ձեղնահարկում կամ նկուղում դատարկություն է: Ես խաբել սիրում եմ, դրա մեջ խաղ կա, թատրոն կա, բայց ինքս ինձ չեմ կարողանում խաբել, չեմ կարողանում ձեւացնել, չեմ կարողանում թվալ: Մի օր մեկն ինձ հարցնում է (մտքում, իհարկե, հիմարությունս հաստատելով), թե վեց անգամ Ամերիկա գնալով, ոնց չեմ մնացել այդ դրախտ երկրում: Անձնագրիս արտասահմանյան վիզաները կարող են դիդակտիկ նյութ դառնալ, եթե մի հերթական բթամիտ նախարար որոշի դպրոց մտցնել «Հայրենասիրություն» առարկան: Բայց ես չեմ պատասխանում հարցնողին, որովհետեւ իմ բանվոր ու գյուղացի նախնիներից տափակություն չեմ ժառանգել եւ նրանցից որեւէ մեկը ռայկոմի, քաղկոմի քարտուղար կամ պարտկոմ, դեպուտատ եւ նման բան չի եղել, որ կարողանամ դեմագոգիա անել՝ Հայրենիքի քաղցրության եւ անփոխարինելիության թեմաներով: Եվ հիմա, երբ Հայրենիքը մեծատառ եմ գրում, ամաչում եմ դեմագոգիայի համար, որովհետեւ ուսյալ եւ անկիրթ համերկրացիներիս մեծամասնությունը չգիտի, որ այդ եզրը մեծատառով է գրվում ճիշտ այնպես, ինչպես ոտքի վրա է խմվում ծնողների կենացը: Ու քանի որ հասանք ծնողների կենացին, ասեմ, որ իմ նախնյաց մի մասն արեւելահայ է, մյուսը՝ արեւմտահայ: Եվ եթե այս միտքը սխեմատիկորեն տեղափոխեմ այլ հարթություն, կպարզվի, որ նրանց մի մասն իրական է, մյուսը՝ ոչ: Եվ այս պարագայում Հայրենիք բառի մեծատառը կամ փոքրատառը դառնում է համարյա լինել-չլինելու հարց: Հիմա Հայրենիք ասելով ես նկատի ունենամ կորուսյա՞լը, թե՞ ներկան: Չգիտեմ: Եվ սա արդեն հաստատում է, որ չնայած որոշ մարդկանց ջանքին, հատկապես՝ լրագրողների, ես մտավորական չեմ: Մտավորականը սեփականատիրոջ բնորոշում է, իսկ իմն աղճատված է, կիսատ: Սեփականությունն աչքի ազատությունն է, աչքի ազատությունը բարդույթներից, որ երբ նայես սարին, չմտածես՝ ինչ կա ետեւը: Երեխա չես, չէ՞, որ վախեցնելով ասեն՝ գայլ կա սարի ետեւը, դու էլ հարցնես՝ ի՞նչ գույնի: Սեփականությունը մտքի ազատություն է, որ երբ նայես սարին, չմտածես, թե ո՞ւր է նայում սարը, որ չմտածես ո՞վ կա սարի մեջ եւ ինչո՞ւ է այդ մարդն այնտեղ: Ուրեմն՝ նրանց, ովքեր ինձ հարցնում են, թե ինչու չեմ մնացել Ամերիկայում, ես այս ամենը բացատրել չեմ կարող: Ես սովոր եմ, որ սարն ինձ չնայի: Սարն էլ է սովոր ու ինձ չի նայում: Երբ, օրինակ, Գլենդելի «Հիլթոն» հյուրանոցի պատուհանից նայում էի դիմացի սարին, տեսա՝ ինքն էլ ինձ է նայում: Ես նայում եմ, ինքը նայում է, ես շրջվում եմ, ինքն էլի նայում է: Ես քաշում եմ վարագույրն ու ինքն էլի նայում է: Ինքն ուզում է հասկանալ, թե էս ինչ նոր արարած է հայտնվել, որ նայում ու ինձ սարի տեղ չի դնում: Հիմա հասկանո՞ւմ եք, որ հարցնողին չեմ կարող այս ամենը բացատրել: Խաղաղ օվկիանոսի ափին գտնվող ապակեպատ ռեստորանում հյուրիս ուզում են այնպես նստեցնել, որ տեսարանն օվկիանոսը լինի: Ես մեջքով եմ նստում: Ինձ ասում են՝ արի տեղներս փոխենք, օվկիանոսը կտեսնես, ես միեւնույն է՝ մեջքով եմ նստում: Այդ հյուրասեր մարդիկ չեն հասկանում, որ օվկիանոսը նայում է ինձ ու ես փախցնում եմ հայացքս, որովհետեւ ամեն մակընթացություն ենթադրում է իմ տեղատվությունը: Ու ես՝ իբր բան էլ չի եղել, խոսում եմ հյուրասեր մարդկանց հետ, գինի եմ խմում, կատակում, իբր Խաղաղ օվկիանոսը չկա: Բայց կարճ ժամանակ անց լսում եմ նրա շառաչը՝ ողնաշարիս մեջ ծփում է: Հիմա ես ո՞նց բացատրեմ հարցնողներին, ի՞նչ ասեմ: Ասեմ՝ «Հայաստան ասելիս շրթունքս ճաքում է», ասեմ «Իմ բարձրանուն, իմ քաղցրանուն», ասեմ «ու նաիրյան աղջիկների հեզաճկուն պարն եմ սիրում»: Թե՞ ասեմ՝ «Մթնում կորած խրճիթների անհյուրընկալ պատերը սեւ»: Եվ այսպես, ամեն անգամ օդանավ եմ նստում ու գալիս Հայաստան: Հավատացեք, կամ կարող եք չհավատալ, բնապատկերը գիտակցություն չէ, բնապատկերը բնազդ է կամ ավելի ճիշտ՝ ռեֆլեքս: Ամբողջ կյանքում չեմ հասկացել, թե ո՞նց է քնած մարդուն արթնացնում միզելու ցանկությունը՝ վա՞խն է, առաքինությո՞ւնը, սեփական անկողնու հանդեպ խնա՞մքը, թե՞ մարդկային կապը տան այն հատվածի հետ, ուր տեղադրված է զուգարանակոնքը: Ամեն օր կամ ամեն գիշեր նույն տեղում միզելը հոգեւոր կապ է ստեղծում այդ տեղի հետ: Այդպես կատուներն ու շներն են տիրում իրենց բաժին տարածությանը: Հիմա այդ բնանկարն էլ այս զուգարանակոնքի պես մի բան է. ի՞նչ տարբերություն՝ միտքդ է աշխատում, թե երիկամդ: Ի դեպ, երիկամի աշխատելուց, բժիշկներն են ասում, միտքն ավելի է կենտրոնանում, ուղեղը լարվելով դառնում է ավելի ընկալունակ: Դրա համար Ամերիկա դրախտ երկրի զուգարանների միզամանների դիմահայաց մասում, ուր կարող է ընկնել միջին հասակ ունեցող մարդու հայացքը, գրում են շատ կարեւոր բաներ: Օրինակ՝ «Մի մոռացեք, որ հաշմանդամներն օգնության կարիք ունեն» + free call number կամ «Սիրեցեք իրար 8230որքան հնարավոր է՝ հեռվից»- without free call number: Սա ճիշտ եւ ճիշտ մեր տարբերակն է: Դու նայում ես, ինքը չի նայում քեզ: Ինքը հրահանգ է: Հրահանգ: Այսինքն՝ պատվիրան չէ: Պատվիրանը հաշվի է առնում մարդ լինելդ, հրահանգը՝ ոչ: Հրահանգը երկխոսության տեղ չի թողնում, իսկ պատվիրանը հենց այդ տեղն է: Ասում է՝ սիրիր մերձավորիդ քո անձից առավել: Ու դու կարող ես մտերմիկ ասել. «Հիսո՜ւս, ախպերս, ո՞ւմ սիրեմ, սրա՞ն»: Հետո կարող ես մտածել՝ էս ի՞նչ ասացի: Հետո կարող ես ներում խնդրել եւ անպայման ստանալ: Իսկ հրահանգը, եթե չի կատարվում՝ մոռացվում է անմիջապես: Պատվիրանն այդպես չէ: Պատվիրանը կարող ես չկատարել, կյանքում երբեք կարող ես չսիրել մերձավորիդ, կարող ես դատել, շնանալ, գողանալ, սպանել, բայց մի տեղ8230 մի տեղ, հին, տնական թղթերի, ասենք, լույսի ու գազի անդորրագրերի պես մի տեղ, մնում է: Ամեն անգամ ասում ես՝ սա ո՞ւմ է պետք, որ պահել եմ, բայց ձեռքդ չի գնում պատռես կամ դեն նետես: Իսկ հրահանգն ասում է. «Քեզ երկու ժամ եմ տալիս, գամ տեսնեմ՝ մերձավորիդ սիրել ես քո անձից առավել, թե չէ8230 իմացար»: Էսպես որ նայում ենք, անկեղծ ասած, պատվիրանն էլ հրահանգի պես է, ի վերջո նույն կերպ ասում է, տես, հա, վատ կլինի, բայց ո՞ւմ համար՝ մերձավորի՞, քո՞, ո՞ւմ: Չէ՜, վատ կլինի մեծ հաշվով: Դու ի՞նչ ես, որ քեզ համար վատ կամ լավ լինի: Ընդամենը՝ հողացու, որ փայտե քո թագավորությունում որդերի ողորմած օգնությամբ միեւնույնանալու ես քաղաքաբնակ բանվոր ու գյուղացի մշակ նախնիներիդ: Ու քո շիրիմը քաղաքային գերեզմանատանը Վաղոյի, Հենդոյի ու Գագոյի գերեզմանների հետ խորհրդանշելու է ուրբանիզացիայի հաղթարշավը: Ուրբան գիտե՞ք ինչ է նշանակում, նշանակում է քաղաք, եւ դա շատ նման է մեր լեզվում հաճախ գործածվող «ղուրբան» պարսկերեն թե թուրքերեն բառին, որն էլ նշանակում է մատաղ, զոհաբերություն: Եվ հետեւաբար՝ ոչ արքայական այս ոստանում, որ ընդամենը մի պարզ ուրբան է, ես, Վաղոն, Հենդոն ու Գագոն ղուրբան ենք անում մեր կյանքն անփոխադարձ մի բնապատկերի, որովհետեւ աչք չունենք, որ նայենք ու միտք չունենք, որ հասկանանք: www.hetq.am