«Ղանդահար» ֆիլմի աննախադեպ հաջողությունը Մոհսեն Մախմալբաֆը իրանական կինոյի նոր շարժման դեմքերից է։ Բեղուն արձակագիր, սցենարիստ եւ կինոբեմադրիչ, որի ֆիլմերը հաճախ վաստակում են իրանական գրաքննության զայրույթը։ Արեւմուտքում նրան ճանաչում են արվեստի եւ կինոփառատոների շրջանակներում։ 44 տարեկան է եւ նկարել է 16 ֆիլմ, որոնցից մի քանիսն արժանացել են միջազգային մրցանակների։ Նրա վերջին՝ «Ղանդահար» ֆիլմը Կաննի միջազգային փառատոնում աննկատ մնաց քննադատների ուշադրությունից, որոնք «հիթեր» են փնտրում։ Հիմա, ֆիլմի գնորդները, մրցելով միմյանց հետ, աշխատում են ձեռք բերել «Ղանդահարի» ցուցադրման իրավունքը։ Այն մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել քաղաքական վերջին իրադարձություններից հետո։ Իրական պատմության վրա հիմնված, այն արծարծում է աֆղան կանանց վիճակը՝ թալիբների ճնշման տակ, ի ցույց դնում աֆղան ժողովրդի թշվառությունը։ Մախմալբաֆը հարցազրույցներից մեկում ասել է. «Երբ սկսեցի նկարել ֆիլմը, ինքս ինձ ասացի՝ պարտավոր ես մարդկանց տալ մեծ ինֆորմացիա, քանի որ մարդիկ ոչինչ չգիտեն Աֆղանստանի մասին, եւ մոռացիր, որ ֆիլմ ես նկարում»։ Նախքան սեպտեմբերի 11-ը դիտորդները ֆիլմը համարեցին մի քիչ բարդ ու չափազանցված։ «Բայց ես ընդամենը մի քանի բան եմ ցույց տվել։ Եթե ցուցադրեի այն, ինչ տեսա՝ ոչ ոք ինձ չէր հավատա»,- ասում է բեմադրիչը։ Կանադա աքսորված Նաֆասը փորձում է Իրանի վրայով հասնել Ղանդահար՝ փրկելու քրոջը, որը սպառնացել է, թե ինքնասպան կլինի հազարամյակի վերջին՝ արեւի խավարման ընթացքում։ Ոտքից գլուխ ծածկված բուրղայով (չադրա), Նաֆասը հաջողությամբ առաջնորդվում է փախստական ընտանիքի, Ղուրանի ուսուցման դպրոցի սանի, աֆրո-ամերիկացի ինքնուս բուժակի եւ մի հաշմանդամի օգնությամբ, որը Նաֆասի քրոջ պես ականի պայթյունից է հաշմվել։ «Ղանդահարը» փաստագրական է ոչ միայն այն պատճառով, որ նկարահանվել է Իրանի հյուսիս-արեւելյան սահմանի փախստականների ճամբարում, այլեւ այն, որ 28-ամյա Նիլուֆար Փազիրան՝ Նաֆասին կերպավորողը, աֆղանուհի է, նրանց ընտանիքը Աֆղանստանը լքել է 1989-ին եւ հիմա ապրում են Կանադայում։ Նա 1999-ին վերադառնում է տարածաշրջան՝ մտերիմ ընկերոջ նամակը ստանալուց հետո։ Նիլուֆարը խնդրում է Մախմալբաֆին փաստագրական ֆիլմ նկարել իր ճամփորդության մասին։ Մերժումից մեկ տարի հետո Մախմալբաֆը նրան առաջարկում է նրա պատմության գեղարվեստական իր տարբերակի նկարահանումը։ «Նյու Յորք թայմս»-ում Ա.Օ.Սքաթը մատնանշում է, թե «Ղանդահարը» եւ թե Աբբաս Քիառոստամիի «ABC Աֆրիկա» (Ուգանդայի որբերի մասին) իրանական ֆիլմերը պարունակում են «սուբլիմացված բանաստեղծական պատկերներ, որոնք ծանրացնում եւ դժվարացնում են ընկալել ֆիլմի մարդասիրական պատգամը»։ Փարիզի «Լիբերասիոն» օրաթերթի կինոքննադատ Քրիստոֆեր Այադը գրում է՝ «անեղծ շքեղության պահերի» մասին հատկապես այն տեսարանում, ուր տասնյակ հաշմանդամ փախստականներ գրոհում են Կարմիր խաչի միջոցով պարաշյուտներից թափվող պրոթեզների վրա։ Ըստ Մախմալբաֆի, իր նպատակը մեկն է՝ աշխարհի եւ Իրանի ուշադրությունն ուղղել դեպի աֆղան փախստականների սովը եւ տառապանքը։ Մախմալբաֆն ասում է. «Ես նամակ գրեցի նախագահ պրն Խաթամիին եւ ասացի, որ այս ժողովուրդը մեռնում է սովից։ Եթե նրանց ստիպեք վերադառնալ տուն՝ նրանք կմեռնեն»։ «Թալիբների իշխանության գալուց առաջ էլ տղաների 80 եւ աղջիկների 95%-ը Աֆղանստանում դպրոց չէին գնում, Պակիստանում նրանք կարող են գնալ միայն թալիբական դպրոց։ Մենք գումար հավաքեցինք փախստական 100 աղջիկների դպրոց ուղարկելու եւ հիմա էլ օգնում ենք 3 հազարի։ Ես շոկի մեջ էի եւ խորապես ցնցված՝ սեպտեմբերի 11-ի դեպքերի պատճառով։ Համոզված եմ, որ թալիբների իշխանությունն ամենասարսափելին է աշխարհում, բայց ռմբակոծումները չեն օգնի աֆղան կանանց»։ Մախմալբաֆը գրել է 32 էջանոց մի էսսե, ուր քաղաքական, տնտեսական եւ պատմական վերլուծության է ենթարկել Աֆղանստանի վիճակը։ Էսսեն կոչվում է «Բուդդան չքանդվեց Աֆղանստանում՝ նա կործանվեց ամոթից»։ «Նյու Յորք թայմսից» թարգմանեց եւ կազմեց ՇԱՔԵ Ա. ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԸ