Առցանց «Առավոտի» «Դեմ առ դեմ» հաղորդաշարի շրջանակներում օգոստոսի 12-ին Խոսրովի արգելոցում բռնկված հրդեհաշիջման աշխատանքների, կազմակերպչական թերությունների, ԱԻՆ-ի պատրաստվածության, Հայաստանի լանդշաֆտին համապատասխան տեխնիկա չունենալու եւ այլ հարցեր ենք քննարկում արտակարգ իրավիճակների նախարարության ճգնաժամային կառավարման ազգային կենտրոնի պետ Հովհաննես Խանգելդյանի եւ Վայրի բնության համաշխարհային հիմնադրամի (WWF) հայաստանյան մասնաճյուղի տնօրեն Կարեն Մանվելյանի հետ:
Նելլի Բաբայան.- Պարոն Խանգելդյան, ԱԻՆ հիդրոմետ ծառայությունը հրդեհից օրեր առաջ հայտարարել էր օդի բարձր ջերմաստիճանի հետեւանքով հրդեհավտանգ իրավիճակի մասին, բնապահպանության նախարարությունն էլ հայտարարել էր, որ հատուկ պահպանվող տարածքներում շուրջօրյա հսկողություն պետք է իրականացվի: Սակայն հրդեհի օրվա ականատեսներն ու բնապահպանները պնդում են, որ ԱԻՆ-ի համապատասխան աշխատակիցներն ու տեխնիկան տեղում չեն եղել, նախազգուշացումն անտեսել են:
Հովհաննես Խանգելդյան.- Մենք բավականին օպերատիվ ենք գործել, ինչպես բոլոր դեպքերում, անկախ նրանից, դա մարդուն է վերաբերում, թե՝ ազգային հարստությանը: Ժամանակին հասել ենք ստորոտներին, սակայն օջախին մոտենալը բավականին երկար է տեւել: Այդ նախալեռնային հատվածից մինչեւ օջախին հասնելը մոտ 10 կիլոմետր ճանապարհ է, 3 ժամ էր հարկավոր հասնելու համար, հրշեջ մեքենա չի հաջողվել մոտեցնել: Հետո մի քանի ժամ է պահանջվել հետախուզական աշխատանք անելու եւ հետ վերադառնալու համար, որպեսզի իջնենք ներքեւ ու արհավիրքի իրավիճակի մասին փոխանցենք, քանի որ կապ չկար: Ոչ ոք տեղում չէր պատկերացնում, թե որքան էր տարածվել հրդեհը:
Ն. Բ.– Բնապահպաններն ասում են, որ հարկավոր էր նախապես, մինչ հրդեհը պատրաստված տեխնիկայով տեղում հսկողություն անել:
Հ. Խ.– Անգամ հրդեհի բացակայության դեպքում մենք արգելոցի տարածք մուտք գործելու իրավունք չունենք, առավել եւս՝ ման գալ տարածքում: Սահմանակից տեղերն էլ Արարատի մարզի վայրերն են, Խոսրովի անտառը 4 կողմից հսկողության տակ վերցնելը նպատակահարմար չէր, Հայաստանում տասնյակ հազարավոր անտառներ կան, եթե մենք ամեն նման նախազգուշացման դեպքում տրամագծով շարենք ուժերը, որպեսզի անտառը չբռնկվի, կարծում եմ՝ դա կազմակերպչական, կառավարման եւ ընդհանրապես պետական որեւէ գործառույթի պահանջներին չհամապատասխանող միջոցառում կլիներ: Մենք տվյալ պարագայում ի գիտություն ընդունեցինք, որ մենք Խոսրովի անտառում եւ նման տեղանքների համար պետք է պատվիրենք հատուկ մեքենա: Այդտեղ հատուկ անցողության մեքենաներ են պետք, որոնք սերիական արտադրություն չունեն: Եթե մենք ուզում ենք մեքենա, որ բարձրանա սարերով՝ պետք է պատվիրենք: Բարձր անցողության մեքենաներ ունենք, բայց պարկը հին է, սա խնդիր է: Բայց ունենալու պարագայում էլ, միեւնույն է, այդ կածաններն անհնարին է անցնել: Մենք չկարողացանք առանձին հատվածներում հրդեհը շիջել, ոչ թե որ միջոցներ չունեինք, այլ այդ ուժերի եւ միջոցների մոտեցման անհնարինությունը ծագեց: Սա պետք է կարեւորել եւ բնապահպանության ոլորտի պատասխանատուների ջանքերն օգտագործելով՝ մինիմալ վնասով ճանապարհային մոտեցումներ ապահովենք այդ տարածքներում, որպեսզի համապատասխան տեխնիկան կարողանա աշխատել:
Ն. Բ.– Պարոն Մանվելյան, դուք տեղում եք եղել եւ տեսել, թե ինչպես էին իրականացնում աշխատանքները: Հայկական բնապահպանական ճակատը հայտարարել է՝ այն տեղամասում, որտեղ մենք մասնակցում էինք հրդեհաշիջման աշխատանքներին, կարելի էր հասնել բավական լավ արդյունքների։ Սակայն ակնհայտ էր, որ կա մարդկային ուժի, տեխնիկական միջոցների, աշխատանքների համակարգման եւ կազմակերպվածության լուրջ պակաս։ Եթե մասնակիցների քանակը լիներ գոնե 2-3 անգամ շատ եւ ապահովվեր ջրի անխափան մատակարարումը, ապա կրակի առաջխաղացումը հաստատ կարելի կլիներ դադարեցնել՝ նույնիսկ մեր ձեռքի տակ եղած սուղ տեխնիկական միջոցներով։
Կարեն Մանվելյան.– Տարբեր կազմակերպություններ տարբեր կարծիքներ ունեն, բայց իրավիճակն, իրոք, այնպիսին էր, որ, օրինակ, գիհուտներին մոտենալ չէր լինում, դրանք նավթի պես այրվում էին: Փառք Աստծո, մարդկային կորուստներ չեղան: Նաեւ քամին էր շատ խանգարում եւ տարածում կրակը, եթե քամին չլիներ, արգելոցի աշխատակիցներն իրենց ուժերով կմարեին, անձրեւ էլ չկար, խոտն էլ չեն հնձում, տակն էլի տարիների կուտակված խոտ կար, ու նույնիսկ եթե հանգցնում էին, նորից կպչում էին: Ես գիտեմ, որ բոլորը, թե՛ ագելոցի աշխատակիցները, թե՛ նաեւ հարակից գյուղերի մարդիկ կային, որ աշխատում էին: Բայց նման իրավիճակում չեմ պատկերացնում ի՞նչ պիտի անեին: Այստեղ տեխնիկայի խնդիր էր, մարդկային ռեսուրսներով անհնար կլիներ պայքարել: Օրինակ՝ նախարարն ու արգելոցի տնօրենն ընկել էին երկու կողմից կրակի մեջ: Արգելոցն ուներ ամենագնաց հրշեջ մեքենա, «ԳԱԶ 66-ի» հիմքի վրա, բայց պարզվեց՝ այդ մեքենան է՛լ չի աշխատում: Հիմա մենք ռեսուրսներ ենք տրամադրել, որ կարգի բերեն: Բայց արգելոցի ամեն տեղամաս, առնվազն նման մեկ հրշեջ մեքենա պետք է ունենա: Կապի միջոցների խնդիր կար, կապ չկար, սա էլ էր խնդիր: Այս հարցերը քննարկել ենք: Մեկ անօդաչու սարք արդեն տվել ենք, որ կարողանային արագ հսկեին տարածքը, մենք էլ ենք նկարել մոտավոր տարածքը, թե հրդեհը որտեղով է անցել: Մոտ 2700 հեկտար է, բայց դա չի նշանակում, որ ամբողջ տարածքն այրվել է: Այնտեղ կան կղզյակներ, տարածքներ, որտեղ հրդեհը չի մտել: 2700-ից մոտ 200-ը գիհուտային անտառներն են, կաղնուտային անտառները՝ մոտ 900 հեկտար, բայց հուսով եմ՝ կաղնուտայինի 90%-ը կմնա, վնասված չի լինի: Մնացածը խոտածածկ տարածք է: Զարմանում եմ, մարդիկ կան ասուլիս են տալիս, ասում՝ կենդանիները վառվեցին, եւ այլն: Ասեմ՝ բուսականությունը շուտ կվերականգնվի, 2-3 տարուց: Կենդանիները շուտով կվերադառնան: Խոշոր կաթնասունները, որոնք, ի դեպ, միջազգային Կարմիր գրքում են գրանցված, նրանց 90%-ը փրկված կլինեն, բոլորը կվերադառնան՝ լուսանները, վայրի խոզերը, բեզոարյան այծերը: Մի վտանգ կա, որ սեւ անգղը, որի բնակության միակ վայրը Խոսրովի արգելոցն է, նա բույնը գիհուտների վրա է դնում, վտանգ կա, որ 1-2-ը վառված կլինեն: Բայց նաեւ ասում են՝ այդ հատվածներին կրակը չի հասել, մենք նորից կստուգենք:
Ն. Բ.– Հաշվի առնելով կլիմայի գլոբալ փոփոխությունները, Հայաստանի լանդշաֆտը, արդյոք այս տարիների ընթացքում կառավարությունը քայլեր չպիտի՞ ձեռնարկեր, որպեսզի ԱԻՆ-ը զինվեր համապատասխան տեխնիկայով:
Կ. Մ.– Իրենք՝ ԱԻՆ-ի աշխատակիցները, մասնագետներ են, եւ ինձանից լավ գիտեն, թե ինչ է հարկավոր: Ես մեր կողմից կարող եմ ասել, որ դա միգուցե մեր բացթողումն էր, որ ժամանակին տեխնիկա չենք տվել հատուկ պահպանվող տարածքների համար: Տվել ենք փոքր տեխնիկա, հրդեհից 15 օր առաջ Խոսրովի արգելոցին տվել ենք ջրային ուսապարկեր, բայց նման հրդեհի դեմ դրանք անզոր էին: Մենք մտածել ենք ամենագնաց խոշոր տեխնիկայի մասին, որ գոնե ջուրը մոտեցնեն, թռչող սարքեր, դետեկտորներ եւ այլն. քննարկել ենք նախարարության եւ այլ կառույցների հետ, եւ սա պետք է լինի ոչ միայն Խոսրովի արգելոցի համար, այլ մի շարք այլ պահպանվող տարածքների, որոնք հրդեհի նկատմամբ նույնպես շատ խոցելի են, պիտի փորձենք այդ տեխնիկան շուտափույթ տրամադրել:
Ն. Բ.– Պարոն Խագելդյան, բնապահպաններն ու ականատեսները թերությունների մասին խոսելիս, նշում էին, որ կրակը ցեմենտով էին հանգցնում: Դա հետագայում հողը քարացնելու է եւ վնասելու բուսականության հետագա աճին: Ասում էին՝ հրդեհը մարողները դիմակներ չունեին, ջուր չէին հասցնում նրանց:
Հ. Խ.- Շնչադիմակներով անտառում հրդեհի ժամանակ աշխատելը ծայրահեղ վտանգավոր է մարդու առողջության համար: Եվ դա բացառապես ծխապատ գոտու այնպիսի խտության պարագայում, որ շնչուղիների համար անհնարինության վտանգ է առաջանում: Իսկ այնտեղ, որտեղ ծուխ էր, այնպիսի բարձր ջերմաստիճան էր, որ ընդհանրապես մարդ կամ տեխնիկա չէր կարող մտնելճան էր ջերմությունը: Ջրի համար անմիջապես մեծ քանակով ներուժ է ներգրավվել, սակայն ճանապարհների անանցանելիության պատճառով նրանց մի մասը հետ է վերադարձվել՝ որպես ջրի աղբյուր անվտանգ վայրերում պահվել: Մենք պետք է հասկանանք՝ եթե լինեին մոտեցման ճանապարհները՝ հրդեհը 2-3 անգամ շուտ մարած կլինեինք: Մի քանիսս էլ հրաշքով ենք փրկվել, քանի որ հայտնվել էինք կրակի շրջանակում: Ցեմենտի պարկը մոտ 10 մետր շառավղով ծածկում էր վտանգավոր մակերեսները եւ մոտ 240 քմ մակերես հիմնովին հանգցնում էր կրակը: Բավական արդյունք տվեց: Ցեմենտ արեցինք, որովհետեւ տեղանքներ կային, որ մարդկանց համար վտանգավոր էր բարձրանալը: Կա հրդեհի 6 աստիճան, Խոսրովինը՝ 5-րդն էր:
Ն. Բ.- Ինչո՞ւ էիք հրաժարվում կամավորներից: Տեղում աշխատած բնապահպանները հայտարարել են, որ եթե կամավորներ ներգրավվեին, ապա հրդեհն այդքան չէր տարածվի ու արագ կմարեին:
Հ. Խ.– Կային ականատեսներ էլ, որ դժգոհում էին, թե մի խումբ փրկարարներ վրանում նստած են, չեն աշխատում: Հերթափոխով էինք աշխատում, վրաններում նստածները հանգստի մեջ գտնվող հերթափոխն էր: Մենք մոբիլիզացրել ենք այնքան ուժ, որքան հարկավոր էր: Մենք իրավունք չունենք ՀՀ քաղաքացուն մոտեցնել ռիսկային գոտուն, որովհետեւ նրանց կյանքին եւ առողջությանը վտանգ էր սպառնում: Հրդեհաշիջումը պահանջում է համապատասխան մասնագիտական գիտելիքներ:
Քննարկման մանրամասները՝
ՆեԼԼԻ ԲԱԲԱՅԱՆ
«Առավոտ»
19.07.2017
Հայաստանում տասնյակ հազարավոր անտառներ կան… Ուռա՜՜՜…