ՇՈՒԿԱՆ «ՀԱՄԱՁԱՅՆ» ՉԷ Շուկայի թեթեւակի ուսումնասիրությունն անգամ ցույց է տալիս, որ նախագահ Քոչարյանի ասած մուլտիպլիկացիայի էֆեկտը շրջանցել է անշարժ գույքի շուկան։ Այդ էֆեկտը ենթադրում էր, որ հայտարարված կամ գրանցված վերջին տարիների տնտեսական 6-9 տոկոս աճը պետք է ազգաբնակչության կենսամակարդակը բարձրացներ, եկամուտներն ավելացներ, ինչն էլ պետք է հանգեցներ անշարժ գույքի գների աճի։ Սակայն անշարժ գույքի առուվաճառքի գործակալությունների (այդ թվում նաեւ պետության կողմից վստահության արժանացած) ղեկավարներին մեր հարցումները ցույց են տալիս, որ տնտեսական աճը չի արտացոլվել այդ շուկայում։ Փոխարենը, «Էլեֆանթ» գործակալության նախագահ Կարեն Ավետիսյանի գնահատմամբ, անշարժ գույքի գների աճին նպաստել են Հյուսիսային պողոտայի կառուցման վրա կատարված ներդրումը, ինչպես նաեւ ներքաղաքական կացությունը. «Նախագահը լավ վերահսկում է վիճակը, բայց տնտեսական զարգացման ազդեցություն չի նկատվում»։ Անշարժ գույքի շուկայում գների շարժի հարցում Հյուսիսային պողոտայի ազդեցությունը ամենատեղյակներն առաջին տեղում են դնում՝ մի շարք այլ հանգամանքներ եւս մատնացույց անելով, սակայն որեւէ մեկը հրաժարվեց համաձայնել, թե տնտեսական աճն արտացոլված է այդ գների մեջ։ Անշարժ գույքի առուվաճառքի «Ալտանդեմ» գործակալությունը գնահատել է Հյուսիսային պողոտայի գույքը՝ բնակարաններ, հող, խանութներ, պետական շենքեր։ «Ալտանդեմի» նախագահ Լիլիթ Ավետիսյանի վկայությամբ, պողոտայի կառուցումը Երեւանի ծայրամասերում հանգեցրեց բնակարանների գների բարձրացման, քանի որ «5, 7, 10, 12 հազար դոլարով կենտրոնում հնարավոր չէր տուն գնել (թեեւ պետությունը համաձայնել էր գնահատված արժեքից բարձր վճարել), իսկ Կենտրոնում եւ Կոմիտասում 10-15%-ով բարձրացան օբյեկտների գները»։ «Ռիելթի գրուպի» փոխտնօրեն Արթուր Ավետիսյանի դիտարկմամբ, անշարժ գույքի ամենաբարձր գները գրանցվել են 1997-98թթ., որից հետո գներն իջան, «երեւի որովհետեւ մարդիկ սկսեցին ավելի քիչ զբաղվել ֆինանսական գործառնություններով»։ Պարոն Ավետիսյանի դիտարկմամբ, «տնտեսական աճի հետեւանքը անշարժ գույքի շուկայում պրակտիկորեն չի զգացվում»։ Ի տարբերություն իր մյուս գործընկերների, նա նաեւ չի արձանագրել 1700-ամյակի տոնակատարությունների ազդեցությունը, որը «այդքան էլ չբարձրացրեց գույքի գները, նպաստեց, պիտի հանգեցներ գների աճի, բայց դա, ըստ էության, տեղի չունեցավ»։ Թեեւ «1700-ամյակի օրերին շարժ կար, բայց մեր պատկերացումները չարդարացվեցին»,- ասաց «Ալո» գործակալության մասնագետ Ռուզաննա Ալոյանը։ Իսկ Կարեն Ավետիսյանի արձանագրմամբ. «Գները 1995 թվից աճեցին մինչեւ 1998-ը, այնուհետեւ, կապված Ռուսաստանի ճգնաժամի հետ, դադարեց գումարի ներհոսքը Հայաստան եւ գներն իջան։ 2000թ. դրանք արհեստականորեն բարձրացան 1700-ամյակի հետ կապված։ Բայց բարձրացումը չնշանակեց, որ գնողներ կլինեն։ Այժմ շուկան քաոսային վիճակում է»։ Իսկ տնտեսական աճի ազդեցությունն, ըստ նրա, չի նկատվում նաեւ այն պատճառով, որ մեր երկրում կրեդիտով անշարժ գույք, հիմնականում՝ բնակարան, գնելու պրակտիկա չկա։ Լիլիթ Ավետիսյանի վկայությամբ նույնպես՝ գների «պիկը» գրանցվել է 1998թ.։ Նրա վերլուծությամբ. «1992-93թթ., երբ շուկան ստեղծվեց, գնելու ցանկություն ունեցողներ կային, բայց բնակարաններ չկային, սեփականաշնորհված չէին եւ հետագայում էլ գները շարունակում էին աճել՝ շուրջ 50 տոկոսով։ 1995-97թթ. շուկայում ճգնաժամ սկսվեց՝ կապված 10 տոկոս եկամտահարկի հետ։ Սկսեցին խաբել, չգրանցել գործարքները։ 1998-2000թթ. գներն ընկնում են՝ պահանջարկի ցածր լինելու պատճառով»։ Իհարկե, կարելի է ասել, որ տնտեսական աճն այդքան շուտ չէր կարող արտացոլվել անշարժ գույքի շուկայում։ Բայց այնքան էլ շուտ չէ. արդեն մի քանի տարի է, ինչ կայուն «աճում է տնտեսությունը»։ Բացի այդ, մասնագետները շուկայի վրա ազդեցություն ունեցող այնպիսի հանգամանքներ են նշում, որոնք վկայում են, որ շուկան զգայուն է. Կրասնոդարի դեպքերից հետո ներհոսքը, մի քանի բանկերի սնանկությունը, ամառային հանգստի սեզոնը (որը հանգեցնում է բնակարանների վարձի բարձրացման)։ ԱՐՄԻՆԵ ՈՒԴՈՒՄՅԱՆ