«ՊԵՏՔ ՉԷ ՈՉԻՆՉ ԱՐԱԳԱՑՆԵԼ» Հարցազրույց Սերգեյ Փարաջանովի կնոջ՝ Սվետլանա Շչերբատյուկի եւ որդու՝ Սուրեն Փարաջանովի հետ: – Եղա՞ք Փարաջանովի թբիլիսյան տանը: Ի՞նչ զգացիք, երբ տեսաք, թե ինչպիսի փոփոխությունների է այն ենթարկվել վաճառվելուց հետո: Սվետլանա Շչերբատյուկ.- Եղա բնակարանում: Դիտավորյալ գնացի ոչ թե փակուղով, ինչպես իր օրոք ընկերներն ու հարազատներն էին գնում, այլ հիմնական մուտքով՝ Կոտե Մեսխի փողոցով: Որովհետեւ գիտեի, թե ինչպես է տունը փոխված հենց փակուղու կողմից: Բնակարանի հմայքը՝ պատշգամբը, աղյուսով շարված է: Իսկ այդ պատշգամբից դեպի քաղաք շատ գեղեցիկ տեսարան էր բացվում: Փարաջանովը այդ պատշգամբի մասին ինձ անգամ բանտից է գրել: Բակում մի ընկույզի ծառ է պահպանվել եւ վերջ՝ ո՛չ հայտնի ավազանը, ո՛չ պատշգամբը: Նոր տանտերերը, որոնք Փարաջանովների հարեւաններն են եղել, ասացին, որ եթե ցանկանում ենք թանգարան դարձնել այդ բնակարանը, իրենք պատրաստ են վաճառել: Ես հարցրի՝ արդյոք իրենք այնտեղ հանգիստ ու ապահո՞վ են ապրում, նրանք պատասխանեցին՝ այո: Ես ասացի՝ ուրեմն մնացեք խաղաղությամբ: Տանտերերն ասացին, թե հայերը Փարաջանովի մահից հետո ամեն ինչ գողացան-տարան: Ես ասացի, որ այդ բառը չասեն եւ պատմեցի, թե ինչպես է եղել: Ամեն ինչ տարվել է Երեւան այն ժամանակ, երբ այնտեղ տունն արդեն կառուցված էր: Իսկ Վրաստանում շատ խառը ժամանակներ էին: Փարաջանովի մոտ միշտ շատ հյուրեր էին լինում, բայց երբ նա ծանր (թոքերի քաղցկեղով- Ա.Գ.) հիվանդացավ, ոչ ոք չկար, որ նրան խնամեր: Իմ այցելության տասն օրերի ընթացքում ես միայն մի հոգու եմ տեսել, ոմն Միշա, որին չէի էլ ճանաչում: Ես չէի կարող մնալ եւ նրան խնամել, ոչ թե այն պատճառով, որ մենք ամուսնալուծված էինք, այլ՝ իմ հայրը ծանր հիվանդ էր եւ ես չէի կարող նրան մենակ թողնել: Երբ ես Մոսկվայի հիվանդանոցում այցելեցի նրան, նա ասաց՝ պատկերացնում ես, հայերը Երեւանում ինձ համար տուն են կառուցել: Փառք Աստծո, որ Երեւանում ստեղծվեց այդ տուն-թանգարանը, ոչինչ, որ նա չի ապրել այնտեղ: Բայց հայերը ստեղծեցին մի թանգարան, որը աշխարհի լավագույն թանգարաններից է: – Ի վերջո, ինչո՞ւ 1995 թ. վաճառվեց Փարաջանովի հայրական տունը, որտեղ նա իր կյանքի մեծ մասն էր անցկացրել: – Ես որդուս չեմ մեղադրում, որ վաճառեց այդ տունը: Անձամբ Սերգեյը հասկանում էր՝ ինչ է կատարվում այդ ժամանակ Վրաստանում, որ երկիրը քաղաքացիական պատերազմի շեմին է, որ Վրաստանում Փարաջանովը այդ ժամանակ ոչ ոքի պետք չի: Նա Երեւանում արդեն տեսել էր իր համար կառուցված տունը, որը հայերը նույնպես ծանր ժամանակ կառուցեցին՝ Ղարաբաղյան պատերազմի օրերին: Վիրահատությունից առաջ Փարաջանովն ասաց՝ եթե ինձ հետ ինչ-որ բան պատահի, տունը վաճառեք: Այնպես որ, սխալ է ասել, թե դա միայն որդուս որոշումն է եղել: Սերգեյը հասկանում էր, որ եթե իր հետ ինչ-որ բան կատարվի, ամեն ինչ կթալանեն: Ժամանակն էր այդպիսին: Նրա մահից հետո հինգ տարի այդ բնակարանը ոչ ոքի չէր հետաքրքրում, բայց հենց լսեցին, որ տղաս ուզում է այն վաճառել, անմիջապես աղմուկ բարձրացրին: Իսկ բնակարանը նույնիսկ Սերգեյի օրոք շատ վատ վիճակում էր, մի քանի անգամ առաստաղը փլվել էր, մի անգամ նույնիսկ մի հնաոճ վազ է կոտրվել այդ պատճառով: Սերգեյը հիվանդությունից առաջ էր սկսել իր գործերը վաճառել կամ ուղարկել Հայաստան: Նա չի սխալվել, նա մարգարեական մարդ էր. եթե այդպես չվարվեր՝ ամեն ինչ կկորչեր: Սուրեն Փարաջանով.- Գիտե՞ք, երբ Հայաստանից եկան ամեն ինչ տարան, ես այն ժամանակ նեղացա, որովհետեւ առանց ինձ իրավունք չունեին: Բայց հիմա կարծում եմ, որ ճիշտ արեցին: – Այսօր կվաճառեի՞ք Փարաջանովի բնակարանը: – Նայած ինչքանով (ծիծաղում է – Ա.Գ.): Ես այնքան հարուստ մարդ չեմ, որ բնակարանը նվիրեի կամ ինքս կարգի բերեի ու թանգարան դարձնեի: Այդ ժամանակ Վրաստանում շենքեր էին ավերվում: Ամենամեծ հյուրանոցները լիքն էին փախստականներով: Իսկ մեր բնակարանը դատարկ էր: Կարող էին վերցնել դատարկ բնակարանը: Գուցեեւ չվերցնեին, բայց ո՞վ իմանար: Այն, ինչ այսօր տեղի է ունենում Թբիլիսիում՝ բավական է (նկատի ունի Փարաջանովի արձանի բացումը – Ա.Գ.), ուրիշ ոչինչ պետք չէ անել: Ժամանակի հետ ամեն ինչ իր տեղը կընկնի եւ արժանի կլինի Փարաջանովին: Ամեն ինչ դրան է տանում: Անձամբ նա էր ասում՝ պետք չէ ոչինչ արագացնել: Նրա ֆիլմերը չեն հնանում ոչ ֆիզիկապես, ոչ բարոյապես: Նրա ժողովրդականությունն աճում է՝ առանց գովազդի: Եթե Վրաստանին երբեւէ պետք լինի ունենալ Փարաջանովի թանգարանը, նրանք կգտեն այդ գումարը: Ինձ Կիեւում ասում էին, հնարավոր չէ, որ վրացիները հային արձան կանգնեցնեն, բայց տեսնո՞ւմ եք, դա եղավ: ԱՐԵՎՀԱՏ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ Թբիլիսի