Պալիատիվ բուժօգնության ոլորտում Հայաստանը փորձում է առաջընթաց գրանցել՝ ներդնելով ու զարգացնելով երկրում մանկական պալիատիվ բուժօգնության գաղափարը, որը հնարավորություն կտա հիվանդության տարբեր խնդիրներ ունեցող երեխաներին իրացնելու իրենց իրավունքը, օգտվելով ցավամոքիչ բժշկական ծառայությունից, բարելավել կյանքի որակը:
2009-2010 թթ. կատարված նախնական գնահատման տվյալների համաձայն` Հայաստանում տարեկան 18 հազար մարդ պալիատիվ բուժօգնության կարիք ունի: Երեխաների գնահատումը պետք է սկսվի այս տարի, վերջնական արդյունքները կամփոփվեն տարեվերջին: Այդուհանդերձ, ԱԺ առողջապահության, մայրության և մանկության հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Արա Բաբլոյանը նշում է, որ նախնական տվյալներով Հայաստանում պալիատիվ խնամքի կարիք ունի 6000-8000 երեխա:
«Աշխարհում զարգանում է պալիատիվ բժշկական օգնությունը: Կան հիվանդություններ, որոնք անհնար է վերջնական բուժել կամ վերականգնել մարդկանց առողջությունը: Եվ անկախ նրանից, թե այդ մարդն ինչքա՞ն կարող է այդ հիվանդությամբ ապրել` ամիսնե՞ր, թե՞ տարիներ, անհրաժեշտ է այնպիսի բժշկական և հոգեբանասոցիալական ծառայություններ մատուցել, որ մարդն արժանապատիվ ապրի, ոչ թե ցավերից տառապի»,- ասում է նա:
Կարդացեք նաև
Բաբլոյանի խոսքով` այս երկու խմբերն ունեն ընդհանրություններ և առանձնահատկություններ: Եթե մեծահասակների մոտ խնդիրը հիմնականում չարորակ ուռուցքների պատճառով է, ապա երեխաների մոտ դրանք բնածին անոմալիաների, հիվանդությունների, վաղ հասակում ձեռք բերված հիվանդությունների պատճառով են, որոնց դեպքում չկա ռադիկալ բուժման հնարավորություն:
«Սակայն կա կարիք, որ մենք թեթևացնենք նրանց տառապանքը, ցավը և ավելի բարենպաստ պայմաններ ստեղծենք այս երեխաների կյանքի համար, որպեսզի իրենց զգան այս հասարակության լիիրավ անդամ»,- ասում է Բաբլոյանը:
2009 թվականից առողջապահության նախարարությունը, «Բաց հասարակության հիմնադրամներ-Հայաստանի» (ԲՀՀ) աջակցությամբ և միջազգային փորձագետների ներգրավվածությամբ փորձում է պալիատիվ բուժօգնությունը ներդնել ու հասանելի դարձնել Հայաստանում:
« 2009-2010 թվականներին ԲՀՀ-ն իր գործընկեր կազմակերպությունների հետ միասին իրականացրեց կարիքների գնահատում, որից հետո մշակվեց պալիատիվ բուժօգնության հայեցակարգը, որը հաստատվեց կառավարության կողմից: Դրա հիման վրա մշակվեց ռազմավարություն, որն այսօր արդեն իր վերջնական փուլում է: Պալիատիվ բուժօգնությունը նաև «Բնակչության բժշկական օգնության և սպասարկման մասին» օրենքում ներառվել է որպես բժշկական օգնության մաս»,-ասում է «Բաց հասարակության հիմնադրամներ-Հայաստանի» ծրագրերի գծով փոխտնօրեն Դավիթ Ամիրյանը:
Պալիատիվ օգնության հարցերով ԲՀՀ-ի միջազգային խորհրդատու Ստեֆեն Քոնորը, ողջունելով կառավարության համագործակցությունը կազմակերպության հետ, նշում է, որ Հայաստանի համար չափազանց կարևոր է մանկական ցավամոքիչ խնամքի ներդրումը, որն այսօր, ցավոք, դեռևս բացակայում է Հայաստանում, սակայն նկատվում են առաջին քայլերը:
Մանկական պալիատիվ օգնության մասնագետ Անուշ Սարգսյանը, 7 տարի առաջ վերապատրաստվելով Լեհաստանում, Հայաստան վերադառնալուց հետո սկսում է զբաղվել մանկական պալիատիվ խնամքով: Խոստովանում է` այն ժամանակ իր ձայնը ոչ միայն լսելի չէր, այլև շատերի համար անհասկանալի էր, և չէր էլ կարող ենթադրել, որ տարիներ անց ոլորտը այսքան մեծ հետաքրքրություն կառաջացնի երկրում:
«ԱրԲեՍ» առողջության կենտրոնի իմ գործընկերներն օգնեցին ինձ և այն երեխաներին, որոնք արդեն իսկ դիսպանսեր հսկողության տակ էին: Այդ ընթացքում փորձեցի ծանոթանալ նաև ընտանիքների հետ, տեսնել երեխաներին, գնահատել իրավիճակը, կարիքները, ընդհանուր հասկանալ, թե ինչպես կարող ենք իրականացնել պալիատիվ խնամքը Հայաստանում` կիրառելով հայաստանյան մոդել: Այն ժամանակ մեզ այցելում էին նաև լեհ մասնագետներ, սովորեցնում ուշադրություն դարձնել այս կամ այն հարցին, օգնում ընտանիքներին տրամադրել սարքեր, որոնք նպաստում էին երեխաների կյանքի որակի բարելավմանը, մենք նաև ինչ-որ տեղ կրթում էինք ընտանիքներին»,- պատմում է Անուշ Սարգսյանը:
Մանկական պալիատիվ խնամքի մասնագետը ոլորտը զարգացնելու համար առաջարկում է կարիքների ճիշտ գնահատում անցկացնել:
«Նախարարությունում մենք ունենք երեխաների տվյալները ըստ հիվանդությունների, բայց այնտեղ չի նշվում հիվանդության ծանրության աստիճանը, իսկ, ասենք, օրինակ` մանկական ուղեղային կաթված ունեցող երեխաները, չէ՞ որ պալիատիվ խնամքի կարիք ունեն, պետք է տարանջատենք ըստ ծանրության աստիճանի: Տվյալների բացակայությունը լուրջ բացթողում է: Պետք է վերապատրաստենք մասնագետների, ունենանք ուղեցույցներ, բարձրացնենք իրազեկվածությունը հենց առաջնային բուժօղակի բժիշկներից, ունենանք հստակ ռազմավարություն»,- ասում է Անուշ Սարգսյանը՝ հավելելով.
«Մանկական հիվանդանոցներում պետք է լինեն մեկ կամ երկու մահճակալ պալիատիվ խնամքի համար`անհրաժեշտ սարքավորումներով, որպեսզի ստացիոնար բուժման կարիք ունեցող երեխաները կարողանան հիվանդանոց տեղափոխվել»:
Այսօր մանկական պալիատիվ բուժօգնությանը մոտ ծառայություններ են մատուցում «ԱրԲեՍ» առողջության կենտրոնը, «Խարբերդի մասնագիտացված մանկատունը»:
«ԱրԲեՍ» առողջության կենտրոնի ավագ ֆիզիկական թերապևտ Նաիրա Աբգարյանը նշում է, որ պալիատիվ խնամքն ու վերականգնումը լավացնում են երեխայի կյանքի որակը` թույլ չտալով երկրորդային բարդություններ զարգանալ, նաև օգնում են հիվանդների սոցիալ-հոգեբանական վիճակի բարելավմանը:
«Կարծում եմ` վերականգնումը չպետք է առանձնացնել պալիատիվ խնամքից: Հենաշարժական խնդիրներ, հատկապես, մանկական ուղեղային կաթված ունեցող երեխաները շատ ավելի կարիք ունեն այսպիսի խնամքի»,- ասում է Նաիրա Աբգարյանը:
«Խարբերդի մասնագիտացված մանկատունը» նախատեսված է կենտրոնական նյարդային համակարգի օրգանական ախտահարումներով 6-18 տարեկան 300 երեխաների համար, սակայն այստեղ շարունակում են ապրել նաև չափահասներ` օգտվելով մանկատան ծառայություններից:
Մանկատան տնօրեն Հարություն Բալասանյանը նշում է, որ մանկատունը հոսփիս չէ, ինչպես մանկական պալիատիվ խնամքի դեպքում, այն կոլեկտիվ խնամքի հաստատություն է, որտեղ երեխան ոչ միայն ապրում է, այլև ծառայություններ ստանում:
«Ցավոք, այդ երեխաները բավական լուրջ պաթոլոգիաներ են ունենում ու մահանում վաղ տարիքում: Պալիատիվ խնամքը և մեր մատուցած ծառայությունները տարբեր են: Մեզ մոտ բացակայում է ընտանիքը: Մեր օրենսդրության համաձայն` եթե երեխան գալիս է մանկատուն, ապա ծնողը հրաժարվում է նրանից, այդպիսին է կարգը: Այսինքն` մենք ինքներս զրկում ենք երեխային ընտանիքի հետ շփվելու հնարավորությունից: Սա շատ լուրջ հարց է, որը մենք շարունակ բարձրացնում ենք: Ընտանիքի հոգեբանական աջակցությունը խիստ կարևոր է երեխայի առաջընթացի համար»,- ասում է Հարություն Բալասանյանը` ևս մեկ անգամ առաջարկելով վերանայել օրենսդրությունը:
Ոլորտի մասնագետները նշում են, որ երեխաները հասարակության լիիրավ անդամ են և ունեն մեծերի հետ հավասար իրավունքներ: Պալիատիվ խնամքը մարդու իրավունքն է, մինչդեռ ի տարբերություն մեծահասակների` երեխաները չեն կարողանում պայքարել իրենց իրավունքների համար: Ներդնելով ոլորտը` մասնագետները պետք է կարողանան ապահովել երեխային և իր ընտանիքին բժշկական, հոգեբանական և սոցիալական աջակցություն:
Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի անեսթեզիոլոգիայի և ինտենսիվ թերապիայի ամբիոնի դասախոս Նարինե Մովսիսյանը նշում է. պալիատիվ բուժօգնության ներդրումը հենց այդ համալիր լուծումն է, որի միջոցով հնարավոր է փոքր-ինչ մեղմել մարդկանց ոչ միայն ֆիզիկական, այլև հոգեկան ցավը:
«Ի տարբերություն մեծերի, որտեղ հիմնական մասը գալիս է քաղցկեղով և այլ քրոնիկական հիվանդություններով և արդեն տարիքն առած հիվանդներ են, մանկականում շեղվում է: Այստեղ արդեն քաղցկեղն այդքան ներկայացված չէ, գերակշռում են այլ հիվանդություններ, որոնց դեպքում պահանջվում է ունենալ հատուկ մասնագետներ,- ասում է Նարինե Մովսիսյանը, – Դա մեզ համար անհրաժեշտություն է, որովհետև մանկան օրգանիզմը յուրաքանչյուր տարիքում մի մոլորակ է: Ֆիզիոլոգիական, անատոմիական, հոգեբանական բազմաթիվ հարցեր կան, որոնցով պետք է զբաղվի մասնագետը, մարդ, ով հասկանում է այդ ամենից: Կարծում եմ` ճիշտ կլինի, որ մանկաբույժները կրթվեն պալիատիվով և կարողանան տարբերակված աշխատել»:
«Մանկական ցավամոքիչ խնամքը կենտրոնանում է հիվանդ երեխայի կյանքի որակի բարձրացման և ընտանիքի աջակցության հարցերի վրա: Անկախ այն բանից, թե հիվանդի խնամքի տրամադրման ինչ եղանակ է ընտրվում խնամքի հաստատություններում, պահանջվում է բազմամասնագիտական մոտեցում: Ցավամոքիչ խնամքի ոլորտում աշխատելիս մեկ թիմում լինում են վերապատրաստված մասնագետներ (բժիշկ, սոցիալական աշխատող, վերականգնողաբան, հոգեբան, հատուկ մանկավարժ)»:
Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարի տեղակալ Ջեմմա Բաղդասարյանը նշում է, որ նախարարությունը կարևորում է սոցիալական աշխատանքի և սոցիալական աշխատողի դերը այդ գործընթացներում, և 2004 թվականից «սոցիալական աշխատող» մասնագիտությամբ բազմաթիվ ուսանողներ են հմտանում բուհական համակարգում:
«Նախարարության պատվերով արդեն իսկ վերջին 1-2 տարիների ընթացքում բակալավրիատի 3-րդ և 4-րդ կուրսերում իրականացվում է նեղ մասնագիտական ուսուցում` երեխայի և ընտանիքի հետ սոցիալական աշխատանքի մասնագիտացման նպատակով»,- ասում է Ջեմմա Բաղդասարյանը:
Մասնագետները նշում են, որ Հայաստանում անհրաժեշտ է ունենալ որևէ կառույց, որը կկարողանա բժշկական, սոցիալական, հոգեբանական, իրավական, հոգևոր օգնություն առաջարկել ցավամոքիչ օգնության կարիք ունեցող երեխաներին, հատկապես հիվանդության զարգացման վերջին փուլերում` սատար լինելով նաև նրանց իրավունքներին:
Գայանե ՄԿՐՏՉՅԱՆ
«Հանուն հավասար իրավունքների» նախաձեռնություն
Ծրագրի ղեկավար և խմբագիր՝ Գայանե Աբրահամյան
Հեռախոս: +37498 566 886
Էլ. հասցե: [email protected]
Ֆեյսբուք:https://www.facebook.com/profile.php?id=100007800990200
Թվիթեր: https://twitter.com/4equalrightsarm
