Ստորև ներկայացնում ենք «Հայոց ցեղասպանությունը վրաց պարբերական մամուլում 1914-1918 թթ» գրքի հերթական` 12-րդ հատվածը: Այս մասում տեղ են գտել «Վրաստան» վրացալեզու թերթերում, 1915 թվականի նոյեմբեր–դեկտեմբեր ամիսներին հրապարակված հոդվածների հայերեն տարբերակները:
Վրաստան 1915/11/27 #153
Օսմանյան Հայաստանում հայերի ապստամբության առաջնորդ Ռուբենի հիշողությունը
Սասունում հայերի ապստամբության առաջնորդներից մեկը` Ռուբենը, Պետրոգրադում հանդիպել է մի քանի դիվանագետի, որպեսզի ծանոթացնի Օսմանյան Հայաստանի իրավիճակին: Պետրոգրադից նա ուղևորվել է Մոսկվա` հանդիպելու տեղի հայերին: Մոսկվայում, հայ ներկայացուցիչների շրջանում, Ռուբենը խոսել է Օսմանյան կայսրության հայկական վիլայեթներում տեղի ունեցած իրադարձությունների մասին։
Պատերազմը սկսվելուն պես Էրզրումում հրավիրվել է դաշնակցության (ՀՅԴ) ներկայացուցիչներից կազմված համաժողով: Երբ երիտթուրքերն իմացել են համաժողովի մասին, ներկայացուցիչներ են ուղարկել: Վերջիններս հայերին հայտնել են, որ եթե Օսմանյան կայսրությունը որոշի հարձակվել Ռուսաստանի վրա, ապա հայերը պետք է աջակցեն Օսմանյան կառավարությանը` Կովկասում ապստամբություն բարձրացնելով: Հայերը պետք է կազմեն քարոզչական խումբ և ուղևորվեն Կովկաս` լուծելու այդ հարցը: Օսմանյան առաքելության ներկայացուցիչները նաև նման քարոզչությամբ զբաղվողներ են բերել, որոնց ղեկավարը եղել է Ամիր-Շիհմաթը:
Օսմանցիները վստահեցնում էին հայերին, որ ապստամբությունն անհրաժեշտ է և առաջիկայում կապստամբեն նաև թաթարները, վրացիները և այլ լեռնեցի ժողովուրդներ: Օսմանցիները համաժողովի ժամանակ նաև ներկայացրել են կովկասյան ժողովուրդների ապագա քարտեզը, ըստ որի՝ Քութայիսիի և Թբիլիսիի նահանգները, Սուխումին, Բաթումիի նահանգը և Տրապիզոնի վիլայեթի մի մասը վրացիներին է պատկանում, Լեկեթին, լեռնային նահանգները մինչև Կավկավ, Բաքուն և Գյանջայի նահանգի մի մասը` թաթարներին, իսկ Ղարսը, Էրևանի նահանգը, Գյանջայի մի մասը և Էրզրումի վիլայեթի մի մասը, Վանի և Բիթլիսի վիլայեթներն ամբողջովին` հայերին: Օսմանցիների ծրագրի համաձայն, սրանք բոլորն ինքնավար միավորներ կլինեն, իսկ գերագույն վերահսկողությունը կպատկանի Օսմանյան կայսրությանը: Հայերը չեն համաձայնել օսմանցիների այս ծրագրին, ինչից հետո սկսել են ճնշել հայերին: Ռուբենը պարզ ներկայացրել է հայ-օսմանական հարաբերությունները:
Զոհեր շատ կան… ավարտեց Ռուբենը… Միայն Մուշի շրջանում սպանված կլինի մոտ 60 հազար հայ: Նույն իրավիճակն է եղել նաև այլ վայրերում:
Վրաստան 1915/12/6 #161
Հայերի կյանքը
Բժշկա-սանիտարական բանակ է ուղարկվել Վան, որը մոտ 140 մահճակալ կտեղադրի: Բանակը ղեկավարում է Կովկասի քաղաքների միության հոգաբարձու Աթանեսյանը: Նրան նաև վստահվել է սննդի կետեր պատրաստել տարբեր վայրերում:
Հայկական թերթի փոխանցմամբ` Վան է վերադարձել մոտ 6 հազար փախստական: Առաջին անհրաժեշտության պարագաները երբեմն չեն բավարարում: Ռուսական բանակի հրամանատարի հրամանով բացվել են բոլոր հացի փռերը, գործարկվել են նաև ալրաղացները:
Նյութի մանրամասները կարդացեք aliq.ge-ի կայքում
