ПОНАЕХАЛИ…
Citatum: «Խարիսխդ ո՞ւր է, խարիսխդ» (Հր.Մաթևոսյան)
Օրերս կարդացի հայտնի լրագրող, մոսկովյան մի շարք պարբերականների հատուկ թղթակից Իոսիֆ Վերդյանի «Խաչիկը վզին» («Хачик на шее» И.Вердиян, 19.08.2002г., ) ռուսերեն հոդվածը: Ավելի քան տաս տարվա վաղեմության այս հոդվածում վեր են հանված այսօր էլ արդիական, ազգային ու սոցիալ-հոգեբանական խնդիրներ:
Հեղինակը շատ կարևոր հարց է բարձրացնում՝ հայերիս (նաև՝ այլ ազգերի, մասնավորապես կովկասցիների) հանդեպ ձևավորված և առկա վերաբերմունքը Ռուսաստանում առհասարակ, և վերջին տարիներին տեղ գտած այլատյացության ու անհանդուրժողականության ֆոնի վրա, հատկապես:
Հոդվածն իրոք, մտահոգող է՝ գրված մտավորականի ցավով և սրտի կսկիծով:
Ուշագրավ է սակայն նյութի կառուցման մեթոդաբանությունը: Հոլովելով ռուսերենի բոլոր հոլովներով «խաչիկ» եզրը, հեղինակը, կարծես, գեղարվեստականացնում է խնդիրը, ընթերցողին ներկայացնելով իր հիմնական գաղափարը:
Ամբողջ հոդվածում հետևողականորեն տարվում է ինչ-որ մեկին ինչ-որ բան ապացուցելու, արդարանալու ու փաստարկելու թեզը, անխոնջ մղումը՝ որ… «լսե՜ք, ես խաչիկ չեմ, որովհետև….»: Բերվում են պատմական փաստեր, հայերի մասին ականավոր ռուս գործիչներից մեջբերումներ, «երբեմնի ընդհանուր հայրենիքի ու պատմության» վկայակոչում և այլն:
Հեղինակը, կարծես իրեն մեղավոր զգալով, ակամա ընդունում է, համակերպվում է հենց իր կողմից՝ իր վրա դրված պիտակի հետ, ապա՝ փորձում հերքել, թե դա այդպես չէ, կամ՝ արդարանալ:
Հոդվածում, սակայն, բաց է թողնված առանցքային տարրը. Ինչպիսի՞ն է, այնուհանդերձ ԱՆՁԻ ԻՆՔՆԱԸՆԿԱԼՈՒՄԸ: Վերջին հաշվով, անձի (էթնիկական խմբի, համայնքի, ազգի) ինքնաընկալումն ու ինքնանույնականացումն են պայմանավորում նրա հոգեվիճակը, նրա անձնային և ազգային ինքնաբավությունը, այլ՝ ոչ դրսից արված պրոեկտումներն ու պիտակավորումները: Խոսքս իհարկե, առողջ անձի (ազգի) մասին է:
Այո, եթե դու որպես էթնոսի կրող ինքնաբավ չես, եթե քո ազգային նկարագիրը բացակայում է քո մեջ, իսկ ինքնությունդ հաստատ չէ, ստիպված ես քեզ նայելու «ռուսի (թուրքի, ֆրանսիացու և այլն) պրիզմայով», ու «խաչիկացման» վտանգից անընդհատ արդարանալու ես: Եթե դու լոկ օբյեկտ ես, կրավորական, անդեմ ու անգոյ, ապա քեզ հեշտ է պիտակ կպցնել և դու անզոր ես լինելու դրանից ազատվել:
Ասել է, թե՝ If You are not Somebody, you cannot be Anybody!
Ամփոփելով, ասեմ.
«Խաչիկը» արտագնա աշխատանքի մեկնած մարդը չէ, ով կիսատ-պռատ ռուսերենով իր ընտանիքի օրվա հացի խնդիրն է լուծում, բայց՝ մշտապես իր ազգային նկարագրով ու կոլորիտով է:
Իրականում՝ «խաչիկը» ազգային նկարագիրը կորցրած, անհայրենիք, ինքնություն չունեցող, ինքն իրենից, իր ծագումից ամաչող, ասես՝ «բարձրաշխարհիկ» միջավայրում իր գյուղացի հոր ներկայությունից սրտնեղող, ռուսահպատակն է (այլահպատակը), ում համար «ազգայինի» սահմանները խիստ նեղ են թվում, ով ջանասիրաբար փորձում է գտնել իրեն Կայսրության ճեմասրահներում, բայց ի վերջո «հոգնում» ու հայտնվում հետնամուտքում՝ «խաչիկի» կարգավիճակով:
«Խաչիկը» սովետահայ քաղքենին է, որը երեկ Սառնակունքից ուրբանիզացվել է Երևան, իսկ այսօր իր հայ երեխային ռուսական դպրոց է տալիս՝ կանխելու ապագայում նրա հավանական «խաչիկացումը»:
«Խաչիկը» Միմինոն չէ, ում մերժեց Լարիսա Իվանովնան, և ով այդպես էլ իրեն չգտավ Մեծ ավիացիայում և վերադարձավ է իր գյուղը, իր ծնողի ու իր շան՝ Զարբազանի մոտ:
«Խաչիկը» ռուսի տնփեսա Պապիշվիլին է, ով դատարանում «չի կողմնորոշվում»՝ հպարտանա՞, թե՞ ամաչի որ վրացի է…
«Խաչիկը» Ֆռունզը չէ, ով իր պարզամտության պատճառով ուրիշի փոխարեն հայտնվել է հյուրանոցում: Նա այդտեղ հյուր է և ավելիին չի հավակնում: Նա իր տունն ունի, իր հայրենիքը, ուր շտապում է վերադառնալ, որտեղ «мама готовит долма», որն ամենահամեղն է, որտեղ «на кухне открываешь простой кран, вода течет, второе место занимает в мире…», և նա հպարտ է այդ ամենով:
«Խաչիկը» պրոֆեսոր Խաչիկյանն է, ով ամաչում է իր ազգակցի վարմունքի համար, ում կարծիքով «նրա նմանները խայտառակում են Ռեսպուբլիկան»:
«Խաչիկը» օտարն է յուրայինների մեջ և յուրայինը՝ օտարների: Ամեն քար իր տեղն է ծանր:
Էպիլոգ: Ես կարդացի ցեղիս թողած աստվածային հետքերը երկրագնդի վրա, տեսա, համբուրեցի, պաշտեցի – ես դարձա ցեղակրոն:
Գ.Նժդեհ
Սերոբ ԱՆՏԻՆՅԱՆ
