Մտորումներ՝ «Կրթության գերազանցության ազգային ծրագրի» մասին
Խորհրդային տարիներին նկարահանված ֆիլմերից մեկում հնչում էր այսպիսի արտահայտություն.« Մարդու դեմքը բաց գիրք է, եթե այն պատկանում է ապուշի»: Ընդհանրացնելով՝ կարելի է ասել, որ երկրի դեմքը նույնպես չպետք է բաց գիրք լինի: Այստեղից ակնհայտորեն կարելի է եզրակացնել, որ տվյալ պետության առջև ծառացած խընդիրները, կամ ինչպես ընդունված է ասել մարտահրավերները, այս առումով, անհրաժեշտորեն կարելի է բաժանել երկու խմբի՝ փակ և համաժողովրդական քննարկման ենթակա: Երկու դեպքում էլ անտեսումը ծանր հարված կարող է հասցնել ազգի ապագային:
Փակ քննարկման ենթակա գրեթե բոլոր խնդիրներն անմիջականորեն առնչվում են պետական անվտանգության հետ և, անհրաժեշտորեն, պետք է հասու լինեն միայն խիստ սահմանափակ թվով իրավասու անձանց՝ բացառելով ԶԼՄ-ների և լայն հասարակական շերտերի մասնակցությունը: Այստեղ երկու կարծիք լինել չի կարող, սակայն ներկայումս մեր հանրապետությունում առկա է վստահության պակաս՝ պայմանավորված բարոյական նորմերի և արժեհամակարգի խեղաթյուրմամբ: Սա չափազանց ծավալուն հարց է և ենթակա է առանձին վերլուծության համապատասխան մասնագետների կողմից: Լայն քննարկման ենթակա հարցերի խմբից ուզում ենք առանձնացնել կրթությունը՝ որպես այդ բնագավառում երկար տարիներ աշխատած մասնագետներ, քանի որ այն նույնպես անմիջականորեն առնչվում է ազգային անվտանգության խնդրին:
Ինչպես նշել ենք մեր բազմաթիվ հրապարակումներում, այս բնագավառում ավանտյուրիստական մոտեցումներով, աշխարհում առաջինը և միակը լինելու մարմաջով պայմանավորված սխալները կործանարար են և կբացահայտվեն երկար տարիներ անց, երբ, ինչպես ասում են, բանը բանից անցել է: Քանի որ կրթությունը ցանկացած պետության առաջընթացի (առանց բացառության այստեղ ներառվում են բոլոր ոլորտները) “ալֆան” և “օմեգան” է, ֆունկցիոներական մոտեցումներն այստեղ ոչ թե անցանկալի են, այլ պետք է հավասարեցվեն դավաճանության: Ուստի և կրթահամակարգում արվող ցանկացած արմատական փոփոխություն անհրաժեշտորեն պետք է լուրջ փորձաքննության ենթարկվի վերկուսակցական և վերքաղաքական անկախ մարմնի կողմից՝ կազմված բուհերի, դպրոցների, կրթության ազգային ինստիտուտի, գիտությունների ազգային ակադեմիայի և այլ շահագրգիռ կազմակերպությունների լավագույն մասնագետներից (տես, օրինակ, Լ.Ս. Ասլանյան, Ռ. Մ. Ավագյան, Հ. Ս. Կարայան: Թիթեռնիկի էֆեկտը և կրթական համակարգը: Առավոտ, 26.02.14):
Կարդացեք նաև
Հատուկ ընդգծենք.
Այս օղակներից որևէ մեկն ի զորու չէ միայնակ իրականացնել այս հսկայածավալ և պատասխանատու գործը: Մենք արդեն սխալվելու ոչ ժամանակ ունենք, ոչ էլ՝ ռեսուրս, իսկ կրթական համակարգը փորձադաշտ չէ: Ազգային կրթական համակարգի արմատներում օտարամոլությունը և օտարապաշտությունը չպետք է տեղ ունենան և որևէ օտար երկրի կարծիքը առաջնային լինել չի կարող այն պարզ պատճառով, որ նրանք, այլաբանորեն ասած, “այս կաթսայում չեն եփվում”:
Ցավոք սրտի, կրթության վերաբերյալ վերջին տարիներին որդեգրված մոտեցումները չեն վկայում այս հարցի կարևորությունը գիտակցելու մասին: Ոչ հեռու անցյալից բերված օրինակները թույլ կտան հավաստել այս պնդման ճշմարտացիությունը: Վերջին քսան տարիների ընթացքում կրթական համակարգում կատարված և կատարվող բոլոր փոփոխություններն անհեռատես փորձարարության վառ օրինակ են: Նշենք դրանցից մի քանիսը, որոնք ճակատագրական և կործանարար են դպրոցական կրթական համակարգի համար՝ ուսուցիչների օպտիմալացում, անցումը տասներկուամյա կրթության, շախմատի ներառումը որպես ընդհանուր առարկա, պլանշետների ներմուծումը տարրական դպրոց (2015 թվականի սեպտեմբեր): Չկա նախադեպ, որ առաջարկվող յուրաքանչյուր կտրուկ փոփոխություն լայն քըննարկման ենթարկվի շահագրգիռ կազմակերպություններում կամ մասնագիտական հանձնաժողովներում: Միայն մեկ անգամ՝ տասներկուամյա կրթահամակարգի անցման վերաբերյալ կազմակերպվեց քննարկում Երևանի պետական համալսարանում՝ չափազանց խոսուն վերջաբանով: Բարձրացված ոչ մի սկզբունքային հարց չդրվեց հանրային քննարկման և առավել ևս չստացավ իր հիմնավորումն ու մեկնաբանությունը: Իսկ ներկայացված հայեցակարգն ընդունվեց որպես հիմք: Արդյունքում ունենք այն, ինչ ունենք՝ ավագ դպրոց, որից բողոքում են բոլորը՝ թե ծնողները, թե մանկավարժները, թե աշակերտները: Չմեղանչելու համար նշենք, որ կա մի կազմակերպություն, որը հիացած է այդ փոփոխություններով: Դա կրթության և գիտության նախարարությունն է:
Ներկայումս նոր ծանր հարված է նախապատրաստվել կրթական համակարգին`“Կրթության գերազանցության ազգային ծրագիրը” (ԿԳԱԾ), որը, հերթական անգամ, փակ դռների ետևում ընդունվել է որպես գործողության պլան և նոր ներկայացվում է հանրային քըննարկման: Ի միջի այլոց ասենք, որ նման մի ճակատագրի էլ արժանացել է պլանշետների կիրառման վերաբերյալ օրինագիծը, որը նույնիսկ քննարկման չի ներկայացվել:
Սա հերթական էքսպերիմենտ է, որ առանց հետևանքների լուրջ վերլուծության փաթաթվում է ազգի վզին։ Նույնիսկ ծրագրի անվանումը գեղեցիկ բառերի աբսուրդ և ոչինչ չարտահայտող զուգորդում է, իսկ բուն փաստաթուղթը՝ օտարալեզու սկզբնաղբյուրի, մեղմ ասած, անհաջող թարգմանություն։ Այն աքսիոմատիկ սխալներով ծրագիր է և գործարկվելու դեպքում դատապարտված է ձախողման։
Հետևաբար, քանի դեռ ուշ չէ, հարկ է կասեցնել այդ նախագծի գործարկելը, ստեղծել փորձագիտական հանձնաժողով՝ ազգային դպրոցի հիմնասյուները և մոտեցումները մշակելու համար: Հապաղելն, իհարկե, կործանարար է, սակայն ոչ պակաս կործանարար է նաև շտապողականությունը և փակ դռների ետևում քննարկումները:
ԿԳԱԾ-ի ամբողջ առանցքը կառուցված է հետևյալ պնդման վրա՝ կրթական համակարգի վիճակն անմխիթար է, քանզի որակյալ մասնագետները չեն ցանկանում աշխատել դպրոցներում: Եթե դիմենք պատմությանը, ապա կտեսնենք, որ հետպատերազմական շրջանում, ուսուցիչների թվաքանակի խիստ նվազման պատճառով, ներգրավվում էին նույնիսկ տվյալ տարվա՝ առաջադիմությամբ և գիտելիքներով աչքի ընկնող շրջանավարտները, ովքեր չունեին մանկավարժական անհրաժեշտ փորձ: Եվ խորհըրդային դպրոցը կայացավ ու աշխարհին կարճ ժամանակում ներկայացավ հզորագույն գիտնականներով: Հետևաբար, ԿԳԱԾ-ում պատճառա-հետևանքային կապի խառնաշփոթ կա, ինչը լուրջ անհանգստություն է առաջացնում առաջարկվող լուծումների վերաբերյալ:
Ամբողջ փաստաթուղթը օտարամոլության վառ օրինակ է և հեղեղված է այլ երկրների փորձի գովերգմամբ: Օքսֆորդի և Քեմբրիջի համալսարանների կրթական համակարգի ուռճացված գովերգումը խիստ միակողմանի է և լուրջ կասկածներ է ներշնչում, քանզի բացակայում է հայկական իրականության մեջ այդ կրթահամակարգի ներդրման առանձնահատկությունների վերլուծությունները:
Լուրջ չէ նաև “Այբ” կրթահամալիրի դրական փորձի մեջբերումը: Ընտրյալ աշակերտների հետ աշխատանքի մեթոդիկան հանրակրթական դպրոցների վրա տարածելիս աղետն անխուսափելի կլինի: Ի միջի այլոց նշենք, որ ժողովրդկան լեզվով ասած “ուսման ծարավ” աշակերտներն իրենք են պարտադրում ուսուցչին զբաղվել ինքնակրթությամբ՝ դասարանի առջև ամոթով չմնալու համար:
Պարունակում է խրթին և կոռուպցիոն ռիսկեր պարունակող պնդումներ, որոնց անդրադառնալն այստեղ անհարկի է:
Վստահություն չի ներշնչում այն հանգամանքը, որ ամբողջ ծրագրային փաթեթը նախապատրաստվում է “Այբ” փորձարարական ավագ դպրոցի կոլեկտիվի կողմից՝ առանց առաջատար բուհերի հետ համաձայնեցնելու: Անուշադրության է մատնված մի կարևոր հանգամանք, որ շրջանավարտների գիտելիքների պաշարը պետք է բավարարի բուհի կողմից ներկայացվող պահանջներին, ուստի և ցանկացած ծրագրային փաթեթ պետք է համաձայնեցվի:
Վերջապես, նշված ծրագիրը կարող է հավակնել լավ դասատու, սակայն ոչ բարձրակարգ ուսուցիչ պատրաստելուն:
Եվս մի տպավորություն փաստաթղթի ընթերցումից, ինչպես նաև ծրագիրը ներկայացնողների բանավոր ելույթներից (օրինակ, ԵՊՀ՝ 26.02.2015թ., հեռուստատեսություն “Ազատ գոտի”, Հ1՝ 26.02.2015թ.): Իլֆի և Պետրովի երևակայությամբ նկարագրված Նյու Վասյուկին խամրում է ԿԳԱԾ-ի խոստումների համեմատ։ Ցանկացած սթափ մտածող անձի համար սա լուրջ հիմք է զգուշանալու համար:
Անդրադառնանք մի հարցի ևս: Կրթության գերազանցության ազգային ծրագրի հիմնասյուներից է մենտորությունը (ըստ ծրագիրը ներկայացնողների):
Պարոնայք, հեղինակներ: Օտարալեզու, անհասկանալի տերմիններն ունեն միայն մեկ նպատակ՝ խճճել սթափ մտածողությունը: Փոքրիկ հիշեցում:
Մենտորը Ոդիսևսի ընկերն էր, ում վստահվել էր նրա որդի Տելեմաքոսի դաստիարակությունը: Փոխաբերաբար մենտոր՝ նշանակում է խորհրդատու, ղեկավար, պատանեկության դաստիարակ (տես Մ. Ն. Բոտվիննիկ և այլք: Դիցաբանական բառարան, Երևան 1985թ.):
Այն, որ փորձառու ուսուցիչները պետք է լինեն երիտասարդ ուսուցիչների համար դաստիարակի, խորհրդատուի կարգավիճակում ոչ պակաս կարևորությամբ դրված էր դեռևս խորհրդային դպրոցի հիմքում: Այս առումով, խորհուրդ ենք տալիս վերանայել ՛՛Կապրենք մինչև երկուշաբթի՛՛ ֆիլմը՝ նկարահանված 1968 թվականին (կամ այդ ժամանակահատվածում դպրոցական թեմայով նկարահանված ցանկացած այլ ֆիլմ): Եվս մի դիտարկում: Մենտորության սկզբունքի վախճանը հայաստանյան դպրոցներում սկսվեց հենց ուսուցիչների օպտիմալացումից:
Տեղին է հիշեցնել մի անեկդոտ:
Երիտասարդ հեղինակն իր ստեղծագործությունը ներկայացնում է վաստակաշատ կոմպոզիտորին: Լսելուց հետո նա ասում է.
-Ձեր ստեղծագործությունում կա և լավ և նոր բան, սակայն այն ինչ լավն է նոր չէ, իսկ այն ինչ նոր է՝ լավը չէ:
Ամփոփենք ասվածները: Կրթության որակի բարելավումը պայմանավորել միայն ուսուցիչների որակավորմամբ, կամ արտասահմանյան ծրագրերի ներդրմամբ, չափազանց միակողմանի է և սկզբունքորեն` սխալ: Հարկավոր է հաշվի առնել, որ պահանջարկն է ծնում առաջարկ, իսկ ներկայումս մեր հանրապետությունում, ինչպես ցույց են տալիս վիճակագրական վերլուծությունները, կիրթ մասնագետը չի կարողանում իր լիարժեք տեղը գտնել (կարծես թե երկիրն այդպիսի մասնագետների կարիք չունի): Հուսանք, որ դա ժամանակավոր երևույթ է այն պետության համար, որը գիտելիքահենք տնտեսություն ստեղծելու հավակնություններ է ներկայացնում:
Հետևաբար, կրթական համակարգի առողջացմանը նպատակամղված քայլերի հաջորդականությունն անհրաժեշտ է բաժանել մակարդակների:
Բարոյական մակարդակ
Գործնականորեն մատաղ և երիտասարդ սերնդին ապացուցել, որ կիրթ և լավ մասնագետ լինելն ավելի պատվաբեր և շահավետ է, քան փողոցային մանր-մունր առ ու ծախով զբաղվելը:
Գործնականորեն ուսուցչին վերադարձնել սրբերի պատվանդանին, “գոնե մասամբ”:
Կազմակերպչական մակարդակ
Խստագույն վերլուծության ենթարկել գործող կրթական համակարգը` ազատելով այն վերջին տարիների անհետևողական և կործանարար նորամուծություններից:
Մշակել այնպիսի քննական համակարգ, որն իրականում բացահայտի ստուգվողների մտածելակերպը, վերլուծելու ունակությունը, գիտելիքների պաշարը, այլ ոչ թե զարգացնի գուշակությունը կամ խաղամոլի հոգեբանությունը: Այդ համակարգը պետք է նպատակամղված լինի խթանելու ինքնազարգացման և գիրք կարդալու ցանկությունները:
Կրթական մակարդակ
Օպտիմալացնել կրթական ծրագրերը՝ դպրոցական և բուհական համակարգերը դիտարկելով որպես մեկ ամբողջություն: Անհրաժեշտ է նաև բեռնաթափել ծրագրերը՝ համապատասխանեցնելով մատաղ սերնդի տարիքային առանձնահատկություններին:
Լրջագույն վերլուծության ենթարկել դասագրքերի բովանդակային կառուցվածքը, ինչպես նաև շարադրման մատչելիությունը;
Նշված և մի շարք նմանատիպ այլ միջոցառումների իրականացումից հետո նոր անհրաժեշտ է անդրադառնալ ուսուցիչների որակավորմանը ներկայացվող պահանջների խստացմանը:
Ասվածները վկայում են, որ ներկայացվող“Կրթության գերազանցության ազգային ծրագիրը” մեղմ ասած անկատար է, առատ սկզբունքային սխալներով և կիրառման դեպքում կունենա կործանարար հետևանքներ առկա կրթական համակարգի համար: Փորձառու ժողովրդի խոսքով ասած՝ հոնքը շինելու փոխարեն, աչքը կհանենք:
Եկեք առանց այդ էլ խարխլված կրթական համակարգը մեկ անգամ ևս փորձադաշտ չդարձնենք:
ՌՈԼԱՆ ԱՎԱԳՅԱՆ ՀՀ ԳԱԱ թղթ. անդամ, ֆ.մ.գ.դ, պրոֆեսոր
ՀԱՄԼԵՏ ԿԱՐԱՅԱՆ ՀՀ ԳԱԱ թղթ. անդամ, ֆ.մ.գ.դ, պրոֆեսոր
ԼԵՎՈՆ ԱՍԼԱՆՅԱՆ ֆ.մ.գ.դ, պրոֆեսոր
