Ֆիզիկական տարածության մեջ կողմնորոշվելու համար անհրաժեշտ է ունենալ կողմնացույց (կոմպաս): Իսկ ի՞նչ է պետք սոցիալական տարածության եւ ժամանակի մեջ չմոլորվելու համար: Եվրոպական Լուսավորության շրջանը (մոտավորապես 17-րդ դարից մինչեւ 20-րդ դարի երկրորդ կեսը) այդ հարցին պատասխանում էր միանշանակ՝ ոչ մի բան էլ պետք չէ՝ ձեր գործն է, ընտրեք այն, ինչ ձեզ դուր է գալիս: Պարզաբանեմ դա մատչելի օրինակով: Ուզում եք ծանոթանալ Երեւանի ճարտարապետությա՞նը: Կարող եք ուսումնասիրել Օպերայի շենքը, կամ Աջափնյակի «խռուշչովկաները», կամ Նորագավիթի արհեստավորների կրպակները: Ընտրությունը ձերն է: Ո՞վ կարող է ձեր կամքի վրա բռնանալ եւ ինչ-որ չափանիշներ, կողմնորոշիչներ թելադրել:
Բայց 20-րդ դարի երկրորդ կեսից մտավոր շրջանակները սկսեցին հասկանալ, որ այդ մոտեցումն առնվազն թերի է: Հատկապես այդ գիտակցությունը հասունանում է Արեւմուտքում: Մենք մի քիչ հետ ենք մնում՝ դեռեւս որոշ չափով տուրք տալով ազատական գաղափարներին: Այդպես հեռավոր գյուղից եկած աղջիկը որոշում է քաղաքում «վելվետ-վելյուր» հագնել՝ կարծելով, որ դա մոդայիկ է: Մինչդեռ արեւմտյան մտածողները վերջին տասնամյակներում դուրս են եկել այդ լուսավորչական «վելվետ-վելյուրից»: Ինչպես գրում է ամերիկացի պատմաբան Թիմաթի Սնայդերը, այն համոզմունքը, թե իբր ամբողջ աշխարհը անխուսափելիորեն գնում է դեպի լիբերալ ժողովրդավարություն՝ հանգեցնում է «մտավոր կոմայի»:
Վերացական մարդ, որը գտնվում է մշակույթից, ավանդույթներից, պատմական նառատիվներից դուրս, ըստ էության, գոյություն չունի: Պարզվում է, որ կրոնը, որպես սոցիալական ինստիտուտ, կարեւոր է: Իհարկե, կրոնը պետք է հասկանալ լայն իմաստով, այն կարող է լինել նաեւ «քաղաքացական»: Բայց բոլոր դեպքերում մարդիկ կողմնորոշվելու կարիք ունեն: Նրանց պետք են միֆեր, պատումներ, իմաստներ: Նրանց պետք են նաեւ ծեսեր, որոնք իրենց միավորելու են, համերաշխություն են առաջացնելու:
Դրանով է բացատրվում կրոնի մասնակի վերածնունդը: Կրոնը, որպես կանոն, այլեւս չի ընկալվում որպես ծիծաղելի նախապաշարումների հավաքածու: Իհարկե, բարեփոխվում են նաեւ ավանդական կրոնական ինստիտուտները՝ համապատասխանեցնում են իրենց գործունեությունը, այսպես ասած, «պոստսեկուլյար» («հետաշխարհիկ») դարաշրջանին: Առաջինն այդ առումով քայլեր է ձեռնարկել կաթոլիկ եկեղեցին, եւ եթե մենք հետեւենք Հռոմի վերջին պապերի գործունեությանը՝ սկսած Հովհաննես Պողոսից, ապա կտեսնենք, թե ինչպես է Սուրբ աթոռը փորձում բարձրացնել իր նշանակությունն աշխարհում:
Կարդացեք նաև
Մի խոսքով, ներկա ժամանակահատվածում առաջացել է սոցիալական նոր «կողմնացույցերի»՝ իմաստների պահանջարկ: Վերապահում անենք՝ այդ պահանջարկը զանգվածային չէ այն իմաստով, որ «զանգվածը» պետք է երկար ճանապարհ անցնի՝ այն գիտակցելու համար: Այնուամենայնիվ, պարզ է, որ այն, ինչին մարդիկ հավատում էին 30-40 տարի առաջ, այլեւս ոչ մի վստահություն չի ներշնչում:
Այստեղից հարց է առաջանում՝ իսկ ովքե՞ր են այդ իմաստները ձեւակերպում: Եթե հարցը տրվեր միջնադարում, ապա պատասխանը հստակ կլիներ՝ իմաստները ձեւակերպվում են վանքերում՝ վանականների, սակրալ գիտելիքներին տիրապետող մարդկանց կողմից: 21-րդ դարում միայն հոգեւորականների վրա նման ծանր պարտականություն դնելը, ըստ ամենայնի, իրատեսական չէր լինի:
Բայց ես միշտ մտածել եմ, որ բազմադարյա վանական մշակույթ ունեցող ազգերը (ինչպիսին ենք, անշուշտ, նաեւ մենք՝ հայերս) պետք է որ կարողանան ստեղծել աշխարհիկ կենտրոններ, որոնք ինչ-որ չափով այդ մշակույթը շարունակելու են: Միամիտ կլիներ մտածել, որ մեր ժամանակներում իմաստներ ձեւակերպողները պարտադիր պետք է փարաջա կրեն կամ ձեռնադրվեն որպես սարկավագ: (19-րդ դարի ռուս աստվածաբան Իգնատի Բրենչանինովը գրում էր, որ կարելի է վանական լինել՝ նաեւ եվրոպական բաճկոն կրելով): Մյուս կողմից, նույնքան միամիտ կլինել ենթադրել, որ այդ իմաստները միանգամից կդառնան «զանգվածային սպառման ապրանք» եւ անմիջապես կհամախմբեն հասարակությունն ու նրան դուրս կբերեն ճահճից:
Խոսքը յուրահատուկ նվիրումի եւ հոգեւոր ծառայության մասին է, երբ մարդը կտրված չէ աշխարհից, ապրում է սովորական կյանքով, բայց կենտրոնացած է իր առաքելության վրա: 1930-ական թվականներին խորհրդային լուրջ գիտնականներ (պատմաբաններ, բանասերներ, փիլիսոփաներ) լուրջ աշխատություններ էին գրում՝ շատ լավ իմանալով, որ դրանք իրենց կյանքի օրոք գուցեեւ չհրապարակվեն: Բայց նրանք կյանք էին դնում իրենց գործի համար: Հիմա, իհարկե, հրապարակվելու հետ կապված ոչ մի խնդիր չկա: Բայց խնդիրը դարձյալ լուրջ է՝ հասնել մարդկանց ուղեղներին եւ սրտերին: Այն ժամանակ խանգարում էր ստալինյան բռնապետությունը, հիմա՝ սոցցանցային «ժողովրդավարությունը»:
Սակայն դա չի կարող լինել հիասթափության, վհատության պատճառ: Մարդիկ, որոնք փնտրում եւ ձեւակերպում են իմաստներ, պետք է համառորեն շարունակեն իրենց աշխատանքը: Վանականի համառությամբ:
Արամ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
Սակայն վանքի մէջ, Մարդկութեան նկատմամբ,
կրնայ նաեւ հնչել՝ հիասթափութեան աղօթք…
re :
https://www.youtube.com/watch?v=o2x47WUkauQ&list=PLdt0u7kF_e2R9yaIwW2oJOEc35qPHM9wu&index=10