«Դավաճան ժողովուրդների արտաքսման մասին» ստալինյան հրամանագրով Խորհրդային միության ենթակայության տակ գտնվող մի շարք ժողովուրդներ, այդ թվում եւ հայեր 1949 թվականի հունիսի 13-ի լույս 14-ի գիշերը տեղահանվեցին իրենց հայրենիքից ու բեռնատար գնացքներով արտաքսվեցին Ալթայի եւ Կրասնոյարսկի երկրամասեր:
2006 թվականից «Տոների և հիշատակի օրերի մասին» օրենքում լրացումներ կատարելուց հետո Հայաստանում հունիսի 14-ը հայտարարվեց Բռնադատվածների հիշատակի օր: Վանաձորում էլ բռնադատվածներին նվիրված հուշարձան-հուշակոթողի մոտ հավաքվում են մտավորականներ, բռնադատվածներ ու նրանց հարազատները: Այսօրն էլ բացառություն չէր, ներկաները ծաղիկներ խոնարհեցին հուշարձանին, եւս մեկ անգամ հիշելով հայոց պատմության այս էջը:
«Բոլոր երկրներում այս ամեն ինչը կրկնվելու հակում ունի, քանի դեռ ժողովուրդն ինքը չի կարողացել իր մեջից թոթափել ստրուկի հոգեբանությունը: Ստալինին ասում ենք բռնակալ էր: Ստալինին փոխարինեց Խրուշչովը, նրան քննադատելով ու գրեթե ոչնչացնելով նույն բռնակալական միտումները դարձյալ շարունակվեցին: Բրեժնեւի լճացման ժամանակ եւս շարունակվեցին, իհարկե այն ծավալով ու այն տեսքով չէ, ինչպես միշտ, բայց եղան: Ինչու՞ է այդպես, որովհետեւ հասարակությունը հանդուրժում է ստալինների նմաններին»,- ասում է բանաստեղծ-թարգմանիչ Խորեն Գասպարյանը:
Տարեցտարի սակայն ավելի քիչ մարդ է այցելում բռնադատվածների հիշատակին նվիրված հուշարձան: Բացի այդ, Վանաձորի Երկաթուղայինների այգում գտնվող հուշարձանը կարծես թե անտեսված է, այժմ այն գտնվում է անմխիթար վիճակում. «Տարածքը ոչ միայն անխնամ է, այլ նաեւ զայրացնող: Հուշաքարի ներքեւի մասում դրված սալիկները հանել տարել են: Սա խոսում է այն մասին, որ մեզ մոտ քաղաքացիական հասարակությունն այն աստիճանի կայացած չէ, որպեսզի ինքը վերահսկի: Պահակ չենք դնելու, որ պահպանի, դա հասարակության պարտքն է»,- ասում է պատմաբան Ռուբեն Պարսամյանը:
Տաթեւիկ ՂԱԶԱՐՅԱՆ
