Ես սիրում եմ կարդալ 1960-70-ական թվականների խորհրդային գրականությունը: Կարծում եմ, դա գրականության, արվեստի ծաղկման շրջան էր, նաեւ մեր՝ հայերիս համար: Կարծր ավտորիտար ռեժիմի՝ գրաքննության «գրտնակով» հարթեցված ասֆալտի տակից ինչ-որ հրաշքով ծլում էին այնպիսի ծաղիկներ, որոնք ավելի «ազատ» ժամանակաշրջաններում, չգիտես ինչու, չեն երեւում:
Երբեմն ասվում է, որ գրական, գեղանկարչական, երաժշտական գլուխգործոցները ծնվում էին ի հեճուկս գաղափարախոսական ճնշման, գորշ իրականության, եւ հենց այլաբանությունները, «եզովպոսյան լեզուն» զարգացնում էին գեղարվեստական երեւակայությունը, խթանում էին յուրահատուկ հնարքներ, որոնց անհրաժեշտությունը «ազատության» պայմաններում ամենեւին էլ չկա:
Մոտավորապես այնպես, ինչպես որոշ մշակույթներում մարդկանց եւ կենդանիներին պատկերելու արգելքը դրդում է գեղանկարիչներին առավել «կրեատիվ» լինել վերացական խճանկարի արվեստում: Թերեւս, այդ տրամաբանությունը մասամբ ճիշտ է: Բայց մյուս կողմից՝ հնարավոր չէ չարձանագրել, որ մասնավորապես, Խորհրդային Հայաստանի հասարակության ընդհանուր ինտելեկտուալ մակարդակն ավելի բարձր էր, եւ գիրքն էլ ավելի հարգի էր: Այո, մենք ծաղրում էինք, անեկդոտներ էինք պատմում խորհրդային ղեկավարների մասին, բայց անկեղծ ասած, այսօրվա հետխորհրդային ղեկավարների որոշ մտքեր իրենց մարազմի մակարդակով կմրցեն Բրեժնեւի եւ Չեռնենկոյի արտահայտածների հետ:
Գուցե շատերն ինձ հետ համաձայն չեն լինի, բայց ես կարծում եմ, որ գրականության եւ արվեստի զարգացումն անմիջական կապ չունի քաղաքական ռեժիմի բնույթի, ազատության աստիճանի եւ այլ նման բաների հետ: Գրական տեքստի որակը պայմանավորված չէ գրաքննության առկայությամբ կամ բացակայությամբ: Այս առումով ես առաջարկում եմ ընթերցողներին կարդալ Բորիս եւ Արկադի Ստրուգացկիների «Երկուշաբթին սկսվում է շաբաթ օրը» վեպը: Ինչպես եւ հեղինակների այլ գործերում, մարդկությանը դարեր շարունակ հուզող խնդիրները ներկայացվում են ֆանտաստիկայի թեթեւ շղարշի տակ, բայց պատրաստված ընթերցողն հասկանում է այլաբանությունների իմաստը:
Կարդացեք նաև
Այդ վեպում հրաշագործներից մեկի անունն է Սավաոֆ Բաալովիչ՝ երկուսն էլ իրականում Աստծո անուններն են, որոնցից առաջինը հանդիպում է Աստվածաշնչում, իսկ երկրորդը՝ արեւմտա-սեմական եւ ասորա-բաբելոնյան առասպելաբանության մեջ: Նրա մասին հեղինակները գրում են. «Սավաոֆը կարող էր ամեն ինչ: Ու ոչինչ չէր կարող: Որովհետեւ Կատարելության հավասարման սահմանային պայմանն այն էր, որ հրաշքը ոչ մեկին վնաս չպիտի պատճառեր: Ոչ մի բանական էակի: Ոչ Երկրի վրա, ոչ էլ Տիեզերքի որեւէ մասում: Իսկ այդպիսի հրաշք ոչ մեկը, նույնիսկ Սավաոֆ Բաալովիչը, չէր կարող պատկերացնել»:
Առաջարկում եմ մտածել այդ պարբերության մասին:
Կամ՝ այսպիսի միտք. «Անիմաստ է խնդրի լուծումը փնտրել, եթե դա արդեն առանց այդ էլ կա: Խոսքը գնում է այն մասին, թե ինչպես վարվել ա՛յն խնդրի հետ, որը լուծում չունի»: Հավանաբար, այդ «անլուծելի խնդիրներից» է մեր հասարակության մակարդակի բարձրացումը:
Արամ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
Դա փիլիսոփայական, մաթեմատիկական կամ մոդալ տրամաբանության խնդիր չի, որ լուծում չունենա: Համապատասխան գիտելիքներով եւ կամքով օժտված վերնախավի դեպքում խնդիրը լուծելի է: Պեպանյանը ոնց որ թե ընդհուպ մոտեցել է դրա լուծմանը: Համենայն դեպս՝ խնդրի ճշգրիտ ձեւակերպումը արդեն լուծման կեսն է…
«Անիմաստ է խնդրի լուծումը փնտրել, եթե դա արդեն առանց այդ էլ կա:»
Պատճառը կա՝ «Ծառն արմատից է փտում» (զանգվածների արմատները փտած են) ու «Ձուկը գլխից է հոտում» («Հ. Հանրապետություն» կոչվող վարչական տարածքի բոլորը ղեկավարները փտած էին ու նեխած էին, փտած են ու նեխած են):
Լուծող չի մնացել:
“…հրաշագործներից մեկի անունն է Սավաոֆ Բաալովիչ՝ երկուսն էլ իրականում Աստծո անուններն են, որոնցից առաջինը հանդիպում է Աստվածաշնչում, իսկ երկրորդը՝ արեւմտա-սեմական եւ ասորա-բաբելոնյան առասպելաբանության մեջ…”
Աստծո անունների պահով (եւ բազում այլ առումներով)՝ այդ «գրքերի գրքում» մի կատարյալ խառնաշփոթ է տիրում: Ամենազոր եւ ամենագետ հռչակված միակ աստծուն ինչ անուն ասես կպցնում են՝ Յահվեհ, Ադոնայ, Սավաոֆ, Շադդայ, Էլոահ եւ նույնիսկ այս վերջինի հոգնակի տարբերակը՝ Էլոհիմ: Ես գնահատում եմ, իհարկե, Ստրուգացկիների սովետական հումորը եւ «եզովպոսյան լեզուն», բայց ավելի լավ կլիներ օգտագործել «Յահվեհ Էլոհիմովիչ» տարբերակը: Ընթերցողները միգուցե ձեռի հետ նաեւ հասկանային, թե ինչպիսի անհեթեթ աղբյուրներից են վերցված այդ անունները, միգուցե ուշադիր կարդային այդ «սուրբ» գիրքը եւ համոզվեին, որ եբրայական աստծո անվան տակ թաքցնված է ընդամենը մի նախանձ, քմահաճ, փոքրոգի արարած, մի արյունարբու մարդասպան ու ժողովուրդների դահիճ, մի դաժան ռասիստ, սադիստ ու չարագործ բռնակալ…
Եթե ինչ որ հրաշքով մեր ազգի լավագույն ներկայացուցիչները՝ սփյուռքն էլ ներառյալ, կազմակերպեն այսպես կոչված ստվերային կառավարություն, մենք փրկված ենք: Մեր խնդիրը՝ մեր ազգի վատագույն ներկայացուցիչներից կազմված իշխանությանն ու ընդդիմությանն այլընտրանք ստեղծելն է՝ լավագույն ներկայացուցիչներից իշխանություն եւ ընդդիմություն ստեղծելն է: Մեր լավագույն ներկայացուցիչների մեջ կան խիստ հակադիր մարտավարական հակասություններ, որը շատ լավ է որպես ապագա իշխանություն եւ ընդդիմություն, բայց մեր լավագույնների ազգային ռազմավարությունը պետք է լավագույններին միավորի շատ ավելի ուժեղ, քան ապազգային ռազմավարությունը միավորում է վատագույն ուժերին: Այնպես որ, մեր խնդիրը լավագույնների մեջ է եւ ոչ թե վատագույնների՝ վատագույններն ընդամենը նշաձող սահմանողն են եւ ինչքան բարձր այն սահմանեն, այնքան ավելի լավ լավագույնների համար՝ այնքան ավելի արժեքավոր կլինեն լավագույնների հաղթանակները: Ժողովուրդը սիրում է հաջողակներին, այնպես որ ժողովուրդը ընտրությունների ժամանակ լավագույնների կողմը կբռնի, եթե լավագույնները միավորվեն եւ հաղթանակների հաղթարշավ կազմակերպեն, դառնան օրինական իշխանություն եւ ընդդիմություն եւ շարունակեն իրենց հաշթարշավը օրինական կառավարման ժամանակ:
Իսկ ու՞ր կորավ «ամենաբարի» եւ «ամենահանդուրժող» աստծուն՝ Յահվեհ Էլոհիմովիչին նվիրված իմ ձոներգությունը: Չլինի՞ ինչ որ մեկը նորից «վիրավորվել» է աստվածաշնչյան ակնհայտ փաստերից… 🙂
Գտանք։ Սփամի մեջ էր հայտնվել