Ասում է տնտեսական գործիչ, «ՍԻԼ» կոնցեռնի նախագահ ԽԱՉԱՏՈՒՐ ՍՈՒՔԻԱՍՅԱՆԸ
Այսօր մեր մշակույթի գործիչներին, ստեղծագործական առումով, կարելի է բաժանել երկու տեսակի։ Դրանցից առաջինը «իմպոտենտներն» են։ Դրանք մշակույթի այն գործիչներն են, որոնք առավել մոտ են կանգնած իշխանությանը, ընդգրկված են կից ստեղծված խորհուրդներում, ովքեր բոլոր ժամանակներում առաջին պլանի վրա գործող ակտիվիստներն են։ Նրանք սկզբում շատ ընդհանուր խոսում են արվեստի, ժողովրդի, մտավորականության եւ ազգի, մշակույթի անունից, ճռճռան ու չափազանց «վեհ» գաղափարներից, իսկ մասնավոր բանակցություններում՝ կոնկրետ իրենց ղեկավարած բնագավառի շահերից։
Այս գործիչների մոտ շատ լավ ստացվում է պետությունից, բոլոր տեսակի ղեկավարություններից, հարուստ գործարարներից, հանուն ազգի ու ազգային մշակույթի գումարներ պահանջել։ Նրանք դա անում են, որովհետեւ ի վիճակի չեն ո՛չ ծրագիր ներկայացնելու, ո՛չ կոնկրետ առաջարկներ անելու կամ հարցադրումներ պնդելու։ Այսօր շատ արդիական նշանակություն է ստացել մշակույթ հովանավորելու խնդիրը։ Իսկ մշակույթն այսօր հատկապես շուկայական մոտեցում է պահանջում։ Նկատի ունենալով, որ վերոհիշյալ մշակույթի գործիչներն այլեւս ի վիճակի չեն լինելու մշակույթի զարգացման ռեալ, ոչ վերացական ծրագրեր, մեխանիզմներ եւ համակարգեր առաջադրել, որոշեցի մշակույթի հովանավորչության հարցերի շուրջ զրուցել Խաչատուր Սուքիասյանի հետ, որը մինչ օրս մշակույթին բազմաթիվ հովանավորչություններ է արել, սակայն որի մասին երբեւէ հրապարակավ չէին հայտարարել։
-Իմ կարծիքով, Հայաստանի Հանրապետությունում գործող բոլոր այն հիմնադրամները, որոնք սպասարկում են մշակույթին, պետք է գործեն մեկ հիմնադրամի կարգավիճակով կամ մշակույթի այդ հիմնադրամը բուրգի պես, որպես գլխավոր հիմնադրամ, կարող է ունենալ դուստր հիմնադրամներ, որոնք էլ կսպասարկեն մշակույթն ըստ առանձին բնագավառների, ուղղությունների։ Այդ դեպքում հնարավոր կլինի վերահսկել եւ ամեն ինչն ազնիվ ձեւով ներկայացնել այն մարդկանց, ովքեր համապատասխան միջոցներ են ներդրել եւ իրենց մասնակցությունն են ունեցել այդ հիմնադրամի կայացմանը։
Կարդացեք նաև
Գործարարները, մշակույթի, քաղաքական եւ հասարակական գործիչները, անհատ քաղաքացիները, տեսնելով եւ համոզվելով, որ հիմնադրամում, ըստ իրենց ներկայացված փաստաթղթերի եւ հաշվետվությունների, մաքրություն է տիրում եւ ամեն ինչ պարզ ներկայացվում է բոլորին՝ չեն խուսափի օգնելուց։ Շատ կարեւոր է, որ բոլոր հիմնադրամները, որոնք զբաղվում են մշակույթով, վերահսկելի լինեն մշակույթի համապատասխան պետական կառույցներից մեկի կամ խորհրդի կողմից։ Մի շարք հասարակական կազմակերպություններ կան, որոնք ուրիշ կազմակերպություններից գումարներ են խնդրել, սակայն չի երեւում, թե այդ ծախսերը նրանք որտեղ են արել։ Սա ժամանակակից ոճ չէ եւ արդարացված չէ։ Ամբողջ աշխարհում երբ որեւէ երկրի հասարակությունը մի հասարակարգից փոխվել է մյուս հասարակարգ, եղել են նմանատիպ դեպքեր, բայց դրանք ժամանակի ընթացքում փակվել-վերացել են։
-Բացի դրանից, պետությունն ինչպիսի՞ պայմաններ պետք է ստեղծի, ի՞նչ նոր օրենքներ սահմանի, որպեսզի հովանավորը շահագրգռված լինի մշակույթ հովանավորելու։
-Հայաստանի Հանրապետությունում մշակույթի մասին այսօրվա գործող բոլոր օրենքները թերի են։ Պարզ է, որ ժամանակ չի եղել այդ օրենքները փոխելու, շտկելու կամ այսօրվա պահանջներին ավելի հարմարեցնելու համար։ Եթե երեք տարի առաջ փոփոխության, վերանայման դեպքում այդ օրենքները կարող էին չաշխատել, ապա այսօր արդեն ինչ-որ տեղ մշակույթի ընդհանուր դաշտը պարզ է, եւ օրենքները կարող են հարմարեցնել այսօրվա եւ հետագա 5 կամ 10 տարիների պահանջներին։ Արդեն պարզ դարձավ, որ մշակույթի շատ ճյուղեր, բնագավառներ պետության կողմից չեն ֆինանսավորվելու, եւ ես ինքս էլ եմ հասկանում, որ մշակույթի շատ բնագավառներ պետք է դիտել որպես բիզնես։
Պարզ օրինակ բերեմ. եթե հիշում եք, մեկուկես տարի առաջ, երբ քաղաքապետ Վանո Սիրադեղյանը որոշում կայացրեց բացօթյա սրճարաններից վերացնել երաժշտությունը եւ թույլ տալ միայն կենդանի երաժշտություն, փաստորեն, այդ ժամանակ, հարյուրավոր երաժիշտներ, որոնք անգործության էին մատնված, աշխատանք գտան համապատասխան սրճարաններում։ Այդ երաժիշտներն այսօր արդեն սրճարաններում նվագելով, բավական լուրջ աշխատավարձեր են ստանում։ Լուրջ աշխատավարձ ասելով, նկատի ունեմ եղած միջին աշխատավարձից բարձրը, որը մեկ շնչի համար, իմ կարծիքով, այնքան էլ վատ գումար չէ։
-Մի շարք երկրներում, գործարարները կամ կազմակերպությունները, հովանավորելով մշակույթին ազատվում են որոշակի հարկերից։ Գուցե այդ տարբերակը պետք է կիրառել նաեւ Հայաստանո՞ւմ։
-Ես դեմ եմ նման մոտեցմանը, որովհետեւ Հայաստանի Հանրապետությունում եթե նման օրենք թույլ տրվի, ապա Հայաստանի բոլոր գործարարները եւ կազմակերպությունները կձգտեն այդ օրենքին։ Դա պետք է համարժեք լինի, այսինքն՝ ինչքան որ գործարարը կամ կազմակերպությունն օգնելու է մշակույթին, միայն այդ չափով կարելի է ազատել, այլապես բոլորը կձգտեն օգտվել այդ կարգավիճակից։ Մշակույթին նման մոտեցում ցուցաբերելով, հնարավոր է տնտեսություն կորցնենք կամ տնտեսության մեջ անհասկանալի իրադարձություններ կատարվեն։
-Ի՞նչն է պատճառը, որ դուք, լինելով քաղաքի, եթե չասեմ՝ հանրապետության, ամենախոշոր գործարարը, գրեթե չեք հովանավորում մշակույթը։
-Շատերին ենք օգնել եւ օգնում։ Պարզապես այսօր իմ դերն ուրիշ տեղ եմ տեսնում եւ ուրիշ կերպ եմ տեսնում իմ օգնությունները։ Օգնում ենք վատ վիճակում գտնվող մարդկանց։ Ավելի շատ սոցիալական հարցերով դիմումներին եմ առաջնահերթ ուշադրություն դարձնում։ Ինչ վերաբերում է մշակույթին, ապա մշակույթի մի շարք բնագավառներ, եթե ոչ 100, ապա 50%-ով բիզնես եմ համարում։ Օրինակ՝ կինոն շատ հզոր բիզնես է, եւ աշխարհում այսօր այնպիսի մարդիկ կան, որոնք կինոյով մեծ գումարներ են վաստակել եւ հարստացել։ Այնպես որ, զարմանում եմ՝ ի՞նչ է նշանակում հովանավորչություն կինոյի բնագավառում։ Իրացման ճիշտ դաշտ է պետք ստեղծել եւ շուկայական մոտեցում ունենալ։
-Հատկապես հիմա սկսել են ավելի շատ խոսել կինոյի բնագավառի զարգացման համար միջոցներ ձեռնարկելու մասին։
-Կինոյի բնագավառում, կարծում եմ, պետք է ստեղծել պետական կառույցների հետ կապ չունեցող միություն, որը կզբաղվի կինեմատոգրաֆիայի զարգացման հարցերով, կուսումնասիրի շուկան, ֆիլմերի պահանջարկը, համագործակցություններ կունենա ուրիշ երկրների համապատասխան կազմակերպությունների եւ կինեմատոգրաֆիստների հետ։ Կարող են համատեղ ֆիլմեր նկարահանել, համագործակցել Ռուսաստանի հետ։ Մի ուրիշ խնդիր էլ կա. սխալ տարվեց կինոթատրոնների սեփականաշնորհման քաղաքականությունը։ Պետք է քաղաքի կենտրոնական մասերի կինոթատրոններից մեկը բարեկարգվի՝ սկսած շենքային պայմաններից, հարդարումից, մինչեւ լավ ֆիլմերի ցուցադրումը, որպեսզի մարդկանց հոսքը եւ շուկան հնարավոր լինի ձեւավորել։ Դրանով կամաց-կամաց կկայացնեն այն ինստիտուտը, որը վերացել է վերջին ութ կամ տասը տարիների ընթացքում։
-Ի՞նչ կարգի առաջարկներով կամ խնդրանքներով են ձեզ դիմում մշակույթի բնագավառի մարդիկ, ի՞նչ են խնդրում ձեզ հովանավորել։
-Հիմնականում շատ լոկալ եւ նեղ խնդիրներ լուծելու համար են դիմում եւ հաճախ շատերին մերժում ենք։ Մեզ մոտ ամեն ինչ գրանցված է համապատասխան փաստաթղթերում, թե որ թվականին մեր օգուտներից, միջոցներից ում եւ ինչքան գումարի օգնություն ենք հատկացրել։ Իսկ փոքրիկ միջոցառումներ, նեղ խնդիրներ լուծելու համար տրված գումարները զուտ օգնություններ, նվիրատվություններ են, որոնք կոնկրետ բնագավառի եւ մասնավորապես մշակույթի խնդիրներն էապես չեն թեթեւացնում։ Հնարավոր է, որ շատ կազմակերպություններ մշակույթին աջակցելը պատվաբեր համարեն, որը հետագայում իրենց համար բիզնեսի ձեւ կդառնա։ Պարզապես այսօր խիստ անհրաժեշտ է ստեղծել շատ հզոր մի կառույց, մարդիկ կանդամակցեն այդ կառույցին, ճիշտ կոչումներ եւ պատվոգրեր կտան լավագույն ստեղծագործող ուժերին, մասնագետներին։ Կառույցը կունենա ինֆորմացիոն լայն ցանց եւ կհամագործակցի աշխարհի նման բոլոր կազմակերպությունների հետ։
-Ձեր կարծիքով հովանավորը պե՞տք է միջամտի, խառնվի արվեստագետի ստեղծագործական խնդիրներին։
-Երկու տարբերակ կա։ Կա, որ վճարում եւ ընդհանրապես չեն հետաքրքրվում եւ համապատասխան կառույցներն են վերահսկում, եւ կա, որ հովանավորներով հանդերձ ինքդ էլ որպես պատասխանատու ես հանդես գալիս։
-Մի շարք սփյուռքահայ բարերարներ վերջին տարիներին հաճախ են հովանավորում հայ մշակույթի որոշ օղակներին։ Եվ հաճախ ամբիցիոզ, անձնական պահանջներ են ներկայացնում։ Ասենք՝ իմ ուզած դիրիժորը պետք է լինի եւ վերջ…
-Եթե մասնագետներ են հովանավորում այդ ծրագիրը, անշուշտ, կարող են իրենց կարծիքը հայտնել տվյալ դիրիժորի կամ գեղարվեստական ղեկավարի մասին։ «Ով վճարում է, նա էլ պատվիրում է երաժշտությունը» մոտեցումը, ճիշտ է, չեմ ընդունում, բայց ինչ-որ չափով դա շուկայական մոտեցում է։ Մնացածն արդեն մարդկային տեսակի խնդիր է, կան նաեւ անձնական մոտեցումներ։ Վերջին հաշվով սփյուռքահայերի մեջ էլ կան բարեկամական կապեր, մտերիմ հարաբերություններ։ Համոզում են, որ իրենք են լավը եւ տրվում են գումարները։ Շատ հաճախ, դա սփյուռքահայերի՝ Հայաստանի, հայ մշակույթի մասին ունեցած ինֆորմացիայի պակասից է։
Հարցազրույցը վարեց ՍԱԹԻԿ ՍԵՅՐԱՆՅԱՆԸ
