«Ասպարեզ». Ըստ պետական վիճակագրական տուեալներու՝ 1995-2015 տարիներուն, Թուրքիայէն Հայաստան ներածուած է 2.2 միլիառ տոլար արժողութեամբ ապրանք։ Ասոնք ընդամէնը պաշտօնական թիւեր են, իսկ եթէ նկատի ունենանք, որ հայ վաճառականները մաքսատուրքերէ խուսափելու համար մի՛շտ նուազեցուած գիներ ներկայացուցած են մաքսային ծառայութիւններուն, ապա այս թիւերը քանի մը անգամով պիտի աճին։ Տակաւին չենք խօսիր անհատ քաղաքացիներուն մասին, որոնք օդային կամ ցամաքային ճանապարհով Թուրքիա կ՛այցելէն ու լեցուն ճամպրուկներով կը վերադառնան Հայաստան՝ իրենց բերածը ծախելով տուներու կամ փոքր խանութներու մէջ։ Այս մարդոց ներածումները ընդհանրապէս հաշուի չեն առնուած պաշտօնական վիճակագրութիւններուն մէջ։
Եթէ այցելէք շինարարական ապրանք վաճառող խանութները, ապա պիտի հանդիպիք թրքական արտադրութեամբ բազմաթիւ եւ բազմատեսակ շինանիւթերու։ Հագուստեղէնի շուկաներուն մէջ եւս թրքական արտադրութիւնները պատկառելի տեղ կը գրաւեն։ Այս արտադրութիւններուն մասին յաճախ խօսած եմ թէ՛ վաճառողներուն, թէ՛ գնորդներուն հետ։ Առաջիններուն համար, կարեւորը առեւտուր ընելն ու դրամ շահիլն է, իսկ երկրորդներուն համար՝ աժան, մատչելի գիներով ապրանք գնելը։ Ամէն անգամ, երբ գնորդներուն խօսած եմ թրքական ապրանքներէն հրաժարելու մասին, լսած եմ գրեթէ նոյն պատասխանը.
– Ի՞նչ ես խօսում ա՛յ ախպեր… Ես էլ եմ զզւում նրանց ապրանքներից, բայց փողս հազիւ սրան ա հերիքում։ Ի՞նչ անեմ, սրանք աւելի էժան են։ Իսկ էն միւս եւրոպական արտադրութիւնները իմ համար չեն, հարուստների համա՛ր են։
Տարիներ շարունակ, Թուրքիայէն ապրանքներու ներածումը արդարացուած էր հետեւեալ պատճառաբանութեամբ. այդ արտադրութիւնները Հայաստանի մէջ չկան, իսկ թրքական ապրանքները աժան են, որակը՝ ընդունելի, եւ փոխադրութիւնը՝ նուազ ծախսալից։ Հարց կը ծագի, թէ ի՞նչ ըրած են Հայաստանի իշխանութիւնները թրքական ապրանքներու ներածումը սահմանափակելու եւ տեղական արտադրութիւնը քաջալերելու համար…
Կարդացեք նաև
Հիմա վերադառնանք ձմրան ամիսներուն հայկական շուկային մէջ թրքական բանջարեղէնի վաճառքին։ Արդեօք Հայաստանի շուկաները ուսումնասիրող պետական մարմինները չե՞ն նշմարած, որ թրքական լոլիկն ու վարունգը աւելի՛ աժան են, քան՝ ջերմոցներու մէջ աճեցուած հայկականը։ Կարելի չէ՞, արդեօք, որոշ արտօնութիւններ եւ դիւրիւթիւններ տալ հայ գիւղացիին, որպէսզի ան եւս կարենայ հայկական շուկային մէջ մրցունակ ըլլալ, իսկ մարդիկ ստիպուած չըլլան աւելի աժան թրքական բանջարեղէնը գնելու։ Այս մասին կարծիք յայտնեցի տնտեսագէտ ընկերոջ մը, որ առանց երկար մտածելու՝ պատասխանեց.
– Ա՛յ մարդ, էսքա՛ն ժամանակ ապրում ես Հայաստանում ու դեռ չես հասկացել, որ մեր երկրում տնտեսութիւնը ո՛նց ա աշխատում… Ներկրումները եղել ու մնում են փող աշխատելու ամենաարագ եւ հեշտ ճանապարհը։ Իսկ դու չգիտե՞ս, թէ ովքե՛ր են ապրանք ներկրում… Նրանք ամենավերեւների մարդկանց մօտիկ վաճառականներն են։ Ինչի՞ նրանք հրաժարուեն արագ հարստութիւն դիզելու էդ ճանապարհից, թէկուզ եւ Թուրքիան լինի նրանց փողի աղբիւրը…
Հիմա շատեր պիտի պնդեն, թէ՝ լա՛ւ, հասկցա՛նք, բայց վերջիվերջոյ Հայաստանն ու Թուրքիան հարեւան երկիրներ են, եւ առեւտուրը ուշ կամ կանուխ անխուսափելի է անոնց միջեւ։
Այս կարծիքը ունեցող մարդոց հետ վէճի մէջ մտնելու փոխարէն, ընդամէնը պիտի առաջարկեմ դիտել հետեւեալ տեսահոլովակը.
Րաֆֆի Տուտագլեան