-Պարո´ն Իսկանդարյան, ի՞նչ է փոխվել Թուրքիայի արտաքին քաղաքական հավակնություններում հանրաքվեից հետո, և արդյո՞ք Նախիջևանում թուրքական ռազմաբազայի հնարավոր տեղակայման մասին խոսակցությունները մտնում են այս տրամաբանության մեջ:
-Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը փոխվում է ոչ միայն հանրաքվեի հետ կապված, այլև այն փոփոխությունների է ենթարկվում վերջին 10 տարիների ընթացում: Այս փոփոխությունների ամբողջ բովանդակությունը կարելի է կողմնորոշել երկու բառով՝ Եվրոպա և Սիրիա: Ինչ վերաբերում է Եվրոպային, ապա իրապես այլևս չկա մերձենալու որևէ հեռանկար: Հանրաքվեն դա հաստատեց: Եվրոպայի և Թուրքիայի հարաբերություններում դիտվում է բավականին լուրջ ճգնաժամ՝ կապված փախստականների հետ, որն, անշուշտ, կապված է սիրիական խնդրի հետ: Եվրոպայում դա հարուցում է պաշտոնական քաղաքական դժգոհություններ: Սա Թուրքիայում հիանալի հասկանում են, և եթե մինչ այդ հույսեր կային կապված եվրոպացիների հետ, ապա այժմ դրանք պարզապես չկան: Հաջորդ խնդիրը Սիրիան է, որի հյուսիսում Թուրքիան փորձում է ինչ-որ կերպ ստեղծել իր ազդեցության գոտին: Նախ՝ նպատակը իր ազգակիցներին «պաշտպանելն է», երկրորդ ՝ քրդերին մասնատելը:
Մեր տարածաշրջանը ներսից շատ է գերագնահատվում: Մարդիկ, որոնք ապրում են այստեղ, մտածում են, թե այն շատ կարևոր է: Մեր տարածաշրջանը Թուրքիայի համար մեծ կարևորություն չունի: Թուրքական արտաքին քաղաքականությունը Հարավային Կովկասի, այդ թվում՝ Հայաստանի նկատմամբ վերջին անգամ փոխվել է թուրքական պրոտոկոլներից հետո, որովհետև այդ ժամանակ թուրքերի մոտ կային եվրոպական հեռանկարներ (կամ գուցե այդպես մտածում էին), և Հայկական հարցը եվրոպական օրակարգի մաս էր: Կարող է տարօրինակ հնչել, բայց Հայաստանը Թուրքիայի համար արևմուտք է, բայց ոչ թե աշխարհագրորեն, այլ քաղաքական առումով: Դա այդպես է, որովհետև Հայաստանն իրենց որպես ինքնուրույն մեծություն ո´չ քաղաքական, ո´չ տնտեսական մասով այդքան էլ պետք չէ. շահեր այստեղ չկան: Բայց որպես արևմուտքին մոտենալու քայլ` գոյություն ունի Հայկական հարցը (ցեղասպանություն, բաց սահմաններ, դիվանագիտական հարաբերություններ և այլն): Այն ժամանակից, երբ եվրոպական հեռանկարները գործնականում անհետացան, այս հարցը 10-րդ տեղից տեղափոխվեց՝ 30-րդ (պայմանական): Հետևաբար՝ Հարավային Կովկասը Թուրքիայի համար առանձնակի կարևորություններ չունի:
Նախիջևանում թուրքական ռազմազաբազայի կառուցման մասին խոսակցությունները ես լսում եմ արդեն 25 տարի: Այդտեղ, ըստ երևույթին, կա թուրքական ներկայություն, բայց ոչ պաշտոնապես: Բազայի տեղակայման մասին խոսելը կարծում եմ՝ վաղ է: Առաջինը նրա համար, որ Թուրքիան դրա կարիքը չունի (ինչպես վերը նշվեց), երկրորդ՝ Հարավային Կովկասում ընդհանուր առմամբ նա ռազմական նպատակներ չունի: Ռազմաբազայի տեղակայման տեխնիկական խնդիրներ չկան այստեղ, բայց խնդրի քաղաքական մասը չափազանց մեծ է, որովհետև կա Ռուսաստանը, որի հետ Թուրքիան ունի բավականին լարված հարաբերություններ, և Իրանը, որը Նախիջևանում մեծ դերակատարում ունի: Այս պետությունները պարզապես չեն համաձայնի: Կարծում եմ՝ այս խոսակցությունները դեռ երկար կշարունակվեն:
-Ի՞նչ եք կարծում, ռազմաբազայի հնարավոր կառուցման վերաբերյալ խոսակցությունները տարածվում են Թուրքիայի պաշտոնական շրջանակների կողմից, թե՞ դրանք «մասնավոր» հայտարարություններ ու ենթադրություններ են:
Այն հայտարարությունները, որոնք արվում են Թուրքիայից, պետք է դիտարկել ոչ թե առանձին` նայելով միայն Երևանից, այլ` կոնտեքստում: Իսկ այն հայտարարությունները, որոնք արվում են Իրաքի, Իսրայելի, Կիպրոսի մասով և այլն, դրանք ճի՞շտ են: Թուրքիայից մշտապես տարածվում են ինչ-որ տիպի հայտարարություններ: Դրանք մեզ մոտ որոշ դեպքերում չեն նկատվում: Եթե Թուրքիան ինչ-որ բաներ ասում է Իսրայելի մասին, դրանք դեռ կարող է, որ ինչ-որ մեկը լսի, քանի որ անգլիալեզու մամուլում դրա մասին գրում են: Հակառակ դեպքում՝ օրինակ՝ Կիպրոսի, Իրաքի մասով, դրանք պարզապես «չեն լսվում»: Հայտարարությունները արվում են պաշտոնական քաղաքական շրջանակներից, թե՝ ոչ, դա այդքան էլ կարևոր չէ: Եթե դա դառնա պետական քաղաքականություն, այն անպայման կերևա: Քիչ է դեռ, թե ինչ են խոսում: Օրինակ` պատգամավորները ասում էին, որ պետք է ստուգել մարդկանց արյունը՝ պարզելու համար պատկանո՞ւմ են նրանք արդյոք հայկական էթնոսին: Եվ ի՞նչ: Դրանք խոսակցությունների մշտական ալիքներ են, որոնք գալիս են այնտեղից: Թուրքական հեռուստատեսություն նայելիս թվում է՝ այն աշխարհի կենտրոնն է, և ամեն ինչ պտտվում է նրանց շուրջը: Եթե համատեքստից հանենք առանձին այն, ինչը վերաբերում է Հայաստանին, ապա կլինի այսպիսի աղավաղում:
-Կարսի պայմանագիրը մեր տարածաշրջանում ինչ-որ եղանակ փոխո՞ւմ է, եթե հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ այն կնքվել էր ներկայում «գոյություն չունեցող» պետությունների միջև:
Պայմանավորվածությունները «ապրում են» մինչև այն ժամանակ, երբ դրանք դեռ արտացոլում են քաղաքական իրականություն: Այն քաղաքական իրականությունը, որը կար 1921-ին, գոյություն չունի . այն փոխվել է մի քանի անգամ: Ոչ մի Կարսի պայմանագրով էլ մեր տարածաշրջանի կառուցվածքը չի որոշվում: Դրա համար այսպիսի խոսակցություններին ես վերաբերվում եմ սկեպտիկ կերպով: Կարևոր չէ՝ ինչ պայմանագրեր են եղել 100 տարի առաջ: Պայմանագրեր, իհարկե, եղել են, որոնց շնորհիվ որոշակի իրականություն է ստեղծվել ու փոխվել (Վեստվալյան համաձայնագիրը, Վիեննայի վեհաժողովը): Աշխարհն այդ ժամանակներից շատ է փոխվել և երկրների միջև ներկայիս փոխհարաբերությունները որոշվում են ներկայի´ս քաղաքական հարաբերություններով, այլ ոչ թե պայմանագրերով, որոնք կնքվել էին 100 տարի առաջ արդեն գոյություն չունեցող պետությունների միջև:
-Պարո´ն Իսկանդարյան, ցանկացած տարածք խնամակալության է տրվում որոշակի ժամանակով: Ըստ Ձեզ՝ ներկայիս աշխարհաքաղաքական և տարածաշրջանային պայմաններում իրատեսակա՞ն են այն պնդումները, թե Հայաստանը երբևէ կարող է վիճարկել Կարսի պայմանագրի դրույթները իր իրավաքաղաքական հետևանքներով:
-Սկզբունքորեն ոչ մի հնարավորություն փոխելու իրավիճակը Նախիջևանի հետ չկա: Այն խոսակցությունները, թե հնարավոր է դիվանագիտական մեթոդներով իրավիճակ փոխել, խոսակցություններ են տնային տնտեսուհիների համար: Իրականում այսպիսի հարցերը դիվանագիտությամբ փոխել հնարավոր չէ: Հայաստանում կա շատ հասկանալի առանձնահատուկ վերաբերմունք դեպի և՛ Ռուսաստանը, և՛ Թուրքիան: Սա ունի իր արմատները ազգային հոգեբանության , պատմության մեջ և այլն, բայց դրանք զգացմունքներ են: Իսկ ինչո՞ւ չանել այնպես, որ ինչ-որ պայմանագիր, կնքված Հին Բաբելոնի և Հին Եգիպտոսի միջև, բերի նրան, որ Հայաստանը դառնա երկիր` Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոսից մինչև Հնդկական օվկիանոս: Այս ամենը հիանալի է, և դրանց մասին հաճելի է խոսելը և գրելը, բայց իրականության հետ այն ոչ մի կապ ունենալ չի կարող: Իրական հեռանկարներ այն մասին, որ Ռուսաստանը (ինձ անհայտ պատճառներով) հանկարծ կմտահոգվի Հարավային Կովկասի կառուցվածքով և այդպիսով կփչացնի իր հարաբերությունները ամբողջ աշխարհի հետ (ի դեպ, Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի անդամ է) և թարմացնի պայմանագրերը , որոնք կնքվել են 100 տարի առաջ, ինձ չափազանց հեքիաթային են թվում: Դա չի լինի ո´չ Ռուսաստանի կողմից, ո´չ էլ Թուրքիայի: Ներկայիս պայմաններում իրական այդպիսի քաղաքական հնարավորություն չկա: Եվ մեր դիվանագիտությունը կաշխատի այդ ուղղությամբ , թե` ոչ, դա, մեծ հաշվով, միևնույն է:
ՍԼԱՎԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ
